Çukurbağ – Pınarbaşı  

Phellosakadar yer yer dikenli bir patikada ilerleyen yol, yeni yol çalışmaları nedeniyle bazı kısımlarda oldukça belirsiz hale gelmiştir. Tepeye hafif bir tırmanış ile Phellosun ilk kalıntılarını görünür ve ardından patika, bizi şehrin girişine doğru götürür. Şehre girmeden yanından Çukurbağa doğru yönelir. Çukurbağa kadar dik olarak birkaç km boyunca inişdevam eder. Köy camisinden de aşağıda köy merkezine girilir. Köyde market bulunmaz ancak birkaç yerde kuyu suyu kullanılabilir. Çukurbağ içinden geçen Likya yolu, uzun düzlükler ve tarlaların ortasından geçerek Kaş İlçesini tepeden gören bir noktaya ulaşır.

Phellosdan aşağı Çukurbağ yönünde inerken, yoldan ayrılmadan Pınarbaşı yerleşimi ve daha güneydeki Pınarbaşı ismiyle tescil edilmiş harabeler görülebilir.

PHELLOS

Phellos kenti, Kaş’ın (Antiphellos) kuzeydoğusunda deniz seviyesinden yaklaşık 950 m. yükseklikte Çukurbağ köyündeki Felen mevkiinde yaklaşık 550 m. uzunluk ve 200 m. genişliğindeki tepe üzerinde yer almaktadır.

Yerleşimin tarihi İ.Ö.6-7. yy.’lara kadar uzanmaktadır. Likya dilindeki adı “Vehinda”dır. Phellos, büyük bir kent görünümünden çok bölgenin tümünü kontrol eden askeri bir yerleşim yeri olup, Antiphellos bu yerleşimin limanıdır.

Şehrin zenginliği sedir ormanlarından elde edilen gelirdendir. Akropolü çevreleyen surlar doğu ve güneydoğu yönünde kulelerle desteklenmiştir.

Akropolün kuzey yönündeki vadi içinde ve karşısındaki tepenin eteğinde yer alan çok sayıda lahit arasında İ.Ö. 385-350 tarihli kabartmalı olanı en ilgi çeken örneklerden biridir. Bu lahdin bir yanında sedire uzanmış, elinde kadeh tutan mezar sahibinin tasviri vardır. Ölünün iki yanında ayakta duran iki figür ile sedirin altında kuş figürleri görülmektedir. Bu alanda bir kısmının üzerinde yazıtlar bulunan İ.Ö.4.y.yıla ait diğer lahitler de yer almaktadır. Akropolün batı ucuna doğru ev tipinde Likya kaya gömütü bulunmaktadır. Likya’nın ahşap ev mimarisini kaya gömütüne yansıtmış en özgün örneklerden biri olup mezar odasının üç tarafında klineler görülmektedir.

PINARBAŞI YERLEŞİM ALANI

Yerleşim alanı, Pınarbaşı Köyünde Meşelik Tepenin yaklaşık 250 m güneyinde bir kısmı da yaklaşık 500 m güneydoğusundadır. İlk karşılaşılan yapı hafif tepelik bir alanda dikdörtgen planda moloz taş duvarlara sahip duvar işçiliğinde kireç harçlı kule olması muhtemel bir yapıdır. Bu yapıdan Meşelik Tepe’ye doğru gidildiğinde bir adet kuyu sarnıç ve yoğun bitki örtüsü nedeniyle planı anlaşılamayan yıkılmış yapı kalıntıları görülmektedir. Bu kalıntının batısında çevresi bir avlu duvarı ile çevrili, avlusunda kuyu sarnıç bulunan yapı kalıntısı bulunmaktadır.

Limanağzı – Boğazcık 

Limanağzının bulunduğu yerde başlayan yarımanın boğaz kısmından geçilerek hafif tımanış ardından hafif iniş ile deniz kıyısında ilerleyen Lİkya yolu, beyaz renkli çok sivri taşların olduğu bir kıyıya paralel olarak devam ederek Çoban koyuna ulaşır. Koyun tam doğusundaki tepenin üzerinden tekrar aşağıya inerek Fakderemevkine ulaşır. Fakderenin güneyinde bulunan burnun ucunda, Bodrum müzesinde sergilenen dünyanın en eski batığının çıkarılırken kullanılan yerleşim alanları kalıntıları mevcuttur. Fakderenin bulunduğu koyun doğu ucunda da , eski bir sarnıç ve harabeler mevcuttur. Fakderede yaşayan bekçi evinden , gerekirse içme suyu ihtiyacı karşılanabilir. Yine doğu yönündeki tepeye tırmanarak önce toprak yola, daha sonra yuvarlanmış , karstik kireçtaşlarının olduğu, kızıl toprağın üzerindeki patika izlerini takip edilerek Üzümlü iskelesi denilen , çakıl taşları arasında denizin hemen kıyısında zeytin ağaçları olan bir mevkiye varılır. Sahile paralel devam eden yol, çok sivri ve beyaz mermerle bezenmiş bir koy içerisinde harnup ağaçları altında ilerler. Koyun orta kısmından yukarda görülen harabelere doğru tırmanarak KaleTepe arkeolojik yerleşimine varılır. Buradan sonra Likya yol işaretleri silinmiştir. Kuzeydoğu yönünde hafif bir tırmanış ile iki tepenin arasından bir km civarında devam edilir. Ardından toprak yol ve işaretler ile Boğazcık köyüne varılır.

Likya yolundan ayrılarak paftada görülen Isında arkeolojik yerleşimi görülebilir.

ASAR TEPE VE GEDİK TEPE YERLEŞİMLERİ

Kaş İlçesinin yaklaşık 3 km. doğusunda yer alan Bayındır Köyünün kuzeyinde bulunan Asar Mahallesi sınırlarında Limanağzını gören fazla yüksek olmayan bir tepe üzerinde birbiri ile bağlantılıdırlar. Asartepe zirvesinde yer alan sur duvarları özensiz yöresel taşlarla örülmüştür. Tepenin yamaçlarından itibaren duvarlarının tamamına yakını yıkık durumda bulunan yapı taşları görülmektedir. Kapı lentoları dışında yapı taşları özensiz moloz taşlardan oluşmaktadır. Gediktepe’ye çıkarken düzlük alanda ilk olarak ana kayaya oyularak yapılmış işliklere ait mekânlara rastlanmaktadır. Tepenin yamaçlarından itibaren işliklerle bağlantılı olarak moloz taş kuru duvar örgülü çiftlik evlerine ait kare planlı mekânlar yer almaktadır. Tepenin zirvesinde yer alan yapı kalıntılarının bulunduğu konum itibariyle denizden gelen tehlikelere karşı yapılmış bir gözetleme kulesi olduğu tahmin edilmektedir.

ISINDA (BELENLİ)

Belenli Köyü sınırlarında yer alan Meis Adası ile Çukurbağ Yarımadasını gören Asar Tepe sırtlarındaki yerleşim, kent içinde ve çevresinde bulunan yazıtlara göre Isinda olarak tanımlanmaktadır. Likya Birliğinde Apollonia, Aperlai ve Simena ile oluşturduğu birlikle temsil edilmiştir.

Tepenin zirvesinde bölgenin doğal oluşumlu kireçtaşı bloklarla örülmüş sur duvarları çok onarım görmüştür. Sur duvarları kuzey ve kuzeydoğuda iyi korunmuş duvarlara sahiptir. Likya’nın ahşap ev mimarisini yansıtan kayaya oyulmuş iki adet ev tipi mezar tepenin zirvesine yakın bir noktadır. Kalıntılar arasında diğer Likya kentlerinde olduğu gibi su ihtiyacının sarnıçlardan karşılandığının kanıtı olarak, ana kayaya oyulmuş bir çok sarnıç yer almaktadır.

Yerleşimin oldukça kayalık olması, tarım alanlarının ve su kaynaklarının kısıtlılığı sebebiyle kentin Bizans Dönemine kadar bile sürmediği söylenmektedir. İsinda’nın İ.Ö 4. yy’ın ilk yarısından önce iskân edildiği, hala görülebilen Likya dilinde yazılmış 3 mezar anıtı ile kesindir. Yerleşimin köye doğru olan yamaçlarında üzeri yazıtlı çok sayıda lahit mezar bulunmaktadır

ULUBURUN BATIĞI

Antalya İli, Kaş İlçesinin 8 km. güneydoğusunda uzanmakta olan Uluburun’un doğu kıyısından 60 m. açıkta Geç Tunç Çağına ait bir batık bulunmuştur. 1982 yılında bir sünger dalgıcı tarafından bulunan batıkta 1984 yılında başlatılan ve onbir sezon boyunca gerçekleştirilen yaklaşık 25 bin dalış sonucunda İ.Ö. 14. yy. sonlarında kaybolmuş bir geminin yükü gün ışığına çıkarılmıştır.

Yapılan kazılar sırasında; yaklaşık 15 m. boyunda olduğu ve sedir ağacından yapıldığı tespit edilen geminin, kıç tarafı 44 metrede, pruvası 52 metrede bulunmuş; taşımakta olduğu malzeme ise 61 metre derinliğe kadar yuvarlanmış olarak tespit edilmiş ve gün ışığına çıkarılmıştır. Batıkta bulunan bir sedir ağacı parçası incelenmiş ve batık İ.Ö. 1305 yılına tarihlendirilmiştir.

Dünyanın bilinen en eski batığı olan UluburunBatığı’nın bir Mısır teknesi olduğu, Mısır, Suriye, Kıbrıs, Anadolu ve Rodos seferini yaparken battığı belirlenmiştir. Devlete ait bir ticaret gemisi olduğu tespit edilen Uluburun gemisindeki buluntular arasında, 10 ton saf bakır, 1 ton kalay külçe, cam külçeler, fildişi eserler, Suriye- Filistin yapımı kaplar, amforaların içinde reçine, zeytin ve cam boncuklar, matara kaplar, Suriye yapımı kandiller, çok çeşitli mücevherler yer almaktadır. Buluntuların çeşitliliği o dönemde yaygın bir uluslararası ticaretin varlığını göstermiştir.

Batıktaki eşsiz buluntular arasında Eski Mısırlıların Abanoz adını verdiği ve tropik Afrika’da yetişen siyah renkli bir ağaç ile sedir ağacı, bir düzineden fazla suaygırı dişi, tütsü katkısı olarak kullanıldığı sanılan bir tür deniz salyangozunun kapakçıkları, müzik aletlerinin ses kutusu olarak kullanıldıkları sanılan kaplumbağa kabukları ile fayans veya metalden ağız kulp kaide gibi parçaların takılması ile vazo veya kapların yapımında kullanılmak üzere taşınan devekuşu yumurtaları sayılabilir.

Buluntuların bir kısmını mühürler oluşturmuştur. Yakın doğuda kimlik olarak kullanılan silindir mühürler, bir kraldan diğerine armağan olarak gönderilen Babil, Suriye-Filistin kökenli mühürlerin yanında Mısır Kraliçesi Nefertiti’nin firavunluğunu kanıtlayan dünyadaki tek altın mühür de buluntular arasındadır.

Gemide bulunan Suriye –Filistin Bölgesi yapımı tunç terazi ve hayvan şekilli terazi ağırlıkları, Tunç Çağının en güzel ağırlık seti olarak nitelendirilebilir. Ortaya çıkan aşık kemikleri aşık oynamanın yanı sıra, kehanette bulunmak amacıyla kullanılıyor olmalıdır.

Gemide bronz ok ve mızrak uçları ile kamalar dışında Miken ve olasılıkla İtalyan yapımı kılıçlar da ele geçmiştir.Yük veya gemide yiyecek olarak taşınan maddeler arasında badem, incir, zeytin, üzüm, çörekotu, sumak, kişniş, nar ile birkaç buğday, arpa tohumu bulunmuştur. Balık ağı kurşunları, ağ onarımında kullanılan mekikler, olta iğneleri ile ucu çatallı bir balık zıpkını, gemide balık avlandığını göstermektedir.

Kaş Uluburun Batığından çıkarılan eserler ile geminin 1/1 ölçeğindeki kesiti, taşıdığı yükün tıpkı yapımları gemi içine yerleştirilmiş şekilde ve deniz tabanındaki konumuna göre Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesinde Geç Tunç Çağı Batıkları Galerisinde sergilenmektedir.

Boğazcık – Üçağız 

Boğazcık yerleşiminin girişinden sağa doğru Likya yolundan devam edilmez ise köy içinde yemek, içme suyu ve hatta konaklama imkanı için yerel halk evlerinden faydalananmak mümkündür. Köyün girişinde sağa doğru sapan Likya yolu, tepenin üzerinden sola , Apollonia arkeolojik yerleşiminin bulunduğu tepeye doğru yönelir. Harabelerin olduğu tepenin yamacındaki asfalt yolu kısa bir süre takip ettikten sonra, sağa sapar , taşlık arazilerden bayır aşağı inildikten sonra zeytinlikler arasında kızıl toprakta patikalardan geçerek Aperlai arkeolojik yerleşimine inilir. Harabelerin önündeki lagün ile , Kekova adasının kuzeybatısındaki lagün arasında , bir boğaz boyunca kızıl renkli tarlalardan , harabelere paralel bir şekilde devam ederek doğudaki diğer lagüne ulaşır. Buradan kuzey yönünde, tepenin üzerinde, keyifli patikalardan , büyük ağaçların bulunduğu geniş düzlüklerden geçerek Kekova ve Üçağızı gören bir tepeden aşağı inilir. Üçağızın önündeki Lagünün kıyısına varıldıktan sonra, denize paralel olarak masalsı bir yolda, yuvarlak büyük kayaların arasında , Akdenizde dahi ender görülen bir botanik yapı içerisinde Üçağıza varılır. Üçağızdan Kekova adasına giden tur tekneleri ile bölgedeki arkeolojik yerleşimler görülebilir. Üçağızın merkezinde Teimusa arkeolojik yerleşimi de görüldükten sonra , doğu yönünde deniz Lagününe paralel olarak ilerler.

Likya yolu olarak işaretlenmiş güzergahın dışına çıkılarak , paftada görülen diğer arkeolojik yerleşimler; Tyinda, Tüse, Oninda, Zagaba , Kyenleai, Korba, Tyberissos, Dolichiste, Karaada arkeolojik yerleşimleri görülebilir.

APOLLONİA (KILIÇLI)

Küçük bir tepe üzerinde yer alan kentin adının Likya’nın baş Tanrısı Apollon’dan geldiği tahmin edilmektedir. Likya Birliğinde Simena, Aperlai ve İsinda’nın içinde bulunduğu, liderliğini Aperlai’nin yaptığı birlikle temsil edilmiştir.

Kentin günümüze ulaşabilmiş kalıntılardan İ.Ö.5. yüzyıldan 5. yüzyıla kadar en azından bin yıllık aktif yaşamı içinde Likya, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinin yer aldığı anlaşılmaktadır. Roma Döneminde Apollonia’nın önemi, Aperlai’nin gelişmesi ve nüfusun bu kente kaymasıyla azalmıştır.

Şehrin kurulduğu ince ve uzun dikdörtgen formlu kayalığın batı yamacı surlarla korunmuştur. Klasik dönem Akropolü, yerleşiminin doğusunda kayalık tepe üzerindedir. Sonradan Bizans Kalesi olan kalenin batısında Helenistik Döneme ait 10 basamağı görülen bir tiyatro, anıtsal Heroon, 80 yılına tarihlendirilen küçük bir hamamın oluşturduğu merkez yer almaktadır. Bu merkez, Bizans döneminde de değişmemiş, kiliselerde burada yapılmıştır.

Akropolün batı, güney ve doğu tarafları genellikle kayalık ve sarptır. Kuzeydoğudan kente ulaşan yol boyunca lahit ve dikme mezarların yer aldığı Nekropolden geçilmektedir.

Apollonia Nekropolü günümüze kalabilmiş değişik tipik mezar mimarileri ile Likya kentleri arasında özel bir konuma sahiptir. Mezarlar, İ.Ö. 6. Yüzyılın yöresel payeli mezarları ve kaya mezarlarından Roma döneminin Heroon ve lahitlerine kadar değişiklik göstermektedir. Likya’nın en özgün mezar türü olan Klasik Dönem dikme mezarlarının yoğunluğu Klasik dönemde kentin önemli ve ayrıcalıklı olduğunu göstermektedir.

APERLAİ

Kekova bölgesinde Sıçak Yarımadasında, uzun ve dar bir koyun başlangıcında yer alan Aperlai, küçük boyutlu bir Likya liman kentidir. Bölgede ele geçen yazıtlara göre kent, İ.Ö. 4. yy.’ın sonlarında kurulmuş ve 7. yy.’a kadar iskan görmüştür. Deniz kenarında yamaca kurulmuş kent 141 yılındaki depremde tahrip olmuş, kıyı yapıları kısmen yada tamamen su altında kalmıştır. Kent Roma döneminde RhodiapolisliOpramoas’ın da yardımlarıyla tekrar yapılanmaya çalışsa da 240 ve 530 yıllarındaki depremlerden sonra önemini kaybetmiş, 7. yy.’daki Arap akınlarından sonra terk edilmiştir.

Klasik çağ sikkelerinde adı Aprll, Bizans piskopos listelerinde Aprillai olarak geçen kentin anlamının “Akar Boğaz” anlamına geldiği söylenmektedir. Likya Birliğinde Apollonia, İsinda ve Simena ile oluşturduğu birliğin başı olarak temsil edilmiştir. Tüm kenti çevreleyen kalelerle desteklenmiş surlar içinde yaklaşık 1000 kişinin yaşadığı tahmin edilen bir yerleşimdir.

Kalıntılar denize doğru inen tepenin eteklerinde, körfezin kuzey tarafındadır. Bunlar arasında sahilden başlayıp tepedeki küçük akropolde birleşen çift sıralı savunma duvarı, hala ayırt edilebilir nitelikteki kule ve kapı kalıntılarıyla lahit ve mezarlar günümüze gelebilmiş örneklerdir.

En erken kalıntı kuzeydeki Helenistik döneme ait gözetleme kulesidir. Kentte Tiberius ve karısı Livia için İmparator kültü oluşturulmuştur. Bizans döneminde yerleşimin önemini koruduğu kentteki 4 kilisenin varlığından anlaşılmaktadır.

Surların içinde kalan alan, yoğun şekilde yerleşim görmüştür. Biri şehir içinde sahilde, diğeri sur dışında yine sahilde iki Roma Hamamı; Yukarı ve Aşağı şehirde olmak üzere iki kilise, çoğu yazıtlı Roma Dönemi seksenin üzerinde lahit önemli yapı kalıntılarıdır. Aperlai’de de Andriake’de olduğu gibi en değerli mor boyanın elde edildiği murex işlikleri ve depoları bulunmaktadır.

Aperlai kentinin güneyinde kalan mendireği, liman yapıları, kente ait birçok yapı, kent surları, ve bir kilise ile şapel, depremler sonucu kademeli olarak su altında kalmıştır.

KEKOVA ADASI (DOLİKHİSTE)

Ada hiçbir zaman karşısındaki iki küçük liman gibi kent özellikleri taşımamış, daha çok iki kenti perde gibi Akdeniz’e karşı koruyup denizcilerin sığınak, gemi inşa ve onarım üssü olarak kullanılmıştır.

Kentin ana yerleşimi adanın daha düzlük olan batı kısmındadır. Bölgede çok sayıda yapı kalıntısı ve geç döneme ait büyük bir kilise yapısı yer almaktadır. Tersane Koyu olarak adlandırılan ve liman olarak kullanılan doğal koy, yerleşimin ana kara ile bağlantısını sağlamıştır. Doğal koy kullanılarak inşa edilen rıhtım, sarnıçlar, palamar halkaları, palamar babaları, liman yapıları ile klasik dönemden Bizans dönemine kadar devam eden organize bir liman yerleşimidir.

Koyun batısında yapı temelleri ve sarnıçlar bulunmaktadır. Depremler nedeniyle liman rıhtımı ve liman yapıları su altında kalmıştır. Koyun güneyinde yine su altında apsisinin bir kısmı hala ayakta olan bir kilise yapısı vardır.

Limanın doğusunda tüm alana hakim bir noktada Klasik Döneme ait askeri bir gözetleme kulesi bulunmaktadır.Adanın ikinci yerleşimi, Tersane Koyunun yaklaşık 1 km. doğusunda, adanın kuzey yönünde eğimli bir yamacın teraslanmasıyla oluşturulmuştur. Bir veya iki katlı çok sayıda yapı kalıntıları arasından deniz seviyesine kadar inen merdivenler ile yakınlarındaki sarnıçlar, geç döneme ait kiliseler görülebilen kalıntılardır. Mendirek yapısı ve gerisindeki liman alanı ile yapıları su altındadır.

THEİMİUSSA (Üçağız Köyü)

Kekova Bölgesi içinde karayolu ile ulaşılan ve gerisindeki verimli araziden yararlanabilen tek kent olan Theimiussa, İ.Ö. 7-6. Yüzyıllardan başlayarak Geç Bizans dönemine kadar deniz ticareti açısından önemli bir yerleşim olmuştur. Kyaneai ve Tyberissos kentlerinin limanı konumundadır. Günümüzde antik kent kalıntıları üzerinde Üçağız Köyü yer almaktadır.

Erken dönemlerde kayalık bir yamaca kurulan kent, deniz ticaretinin ve buna bağlı olarak nüfusunun artmasıyla genişlemiştir. Kıyı bölümü depremle suyun altında kalan liman ve yapılarına aittir. Yerleşim limanın iki yanında sahile paralel biçimlenmiştir. Kentin doğusunda büyük bir nekropol Alanı; batısında Kilise, Hamam ve Konut Alanları bulunmaktadır.

Kentin çevresindeki çiftlik yerleşimlerinden gelen hububat, kentte imal edilen tuzlanmış balık ihraç ürünleri arasındadır. Kentte bulunan 4 büyük tuzlanmış balık üretim tesisinin Anadolu’da başka örneği yoktur. 5.-6. yy.’a tarihlenen iki büyük kilise Bizans döneminin önemli yapılarındandır.

Simena – Kapaklı – Andriake

Üçağız yerleşiminde meydanın arka tarafından evler arasından toprak yoldan ilerleyen yol, 2-3 km toprak yolda ilerleyerek tershane çıkar. Tersanenin olduğu koy boyunca dönerek , çeşme ve mezarlığı yanından birkaç ev ve tarlaların olduğu düzlüklerin içerisinden devam eder. Yol, bir koya çıktıktan sonra bütün koyu gören harabelerin arasından geçerek kıyıdan ayrılır. Likya yolu patikası,
Kapaklı köyüne kadar hafif çıkışlı olarak gider. Ancak yerleşim içerisinde girmeden , köyün aşağı kısından geçerek tekrar inişe geçerek tekrar deniz kıyısına ulaşır. Çakıllı plajdan Adriake ince bir patikadan sağa doğru devam edilirse, önce bir ahşap köprü, ardından Andriakedeki arkeolojik yerleşimlerden geçilerek karayoluna ulaşır. Buradan, Demre ilçesinin içerisinde St. Nicholas Noel Baba kilisesi görülerek Myra arkeolojik yerleşimine varılır.

Çakıllı plajdan, Andriake değil sol tarafa doğpru devam edilirse , Sura arkeolojik yerleşiminin olduğu tepeye paralel olarak vadinin karşı yamacından devam ederek Gürsese doğru devam eder.

Bölge, arkeolojik yerleşimlerin yoğun olduğu Lİkya medeniyetinin merkezine yakın olduğundan, işaretlenmiş Likya yolundan ayrılarak çevrede bulunan kalıntılar görülmeye değerdir. Özellikle Üçağızdan sonraki tersanenin bulunduğu koydan , güneydeki tepeye doğru giden patika ile Simenayı, tersanenin olduğu düzlükten birkaç km sonra varılacak sahile yakın Erenyeri , Kişneliada, Aşırlıada , aynı yerden sola doğru sapılarak önce İnişdibi yerleşimi ve ardından Hoyran, Divle, İkizkilise , Likya yolunun hemen üzerinde Istlada arkeolojik yerleşimleri görülebilir.

ANDRİAKE

Likya sahilinin büyük bir kısmı kayalıklardan oluşmaktadır. Bu topografya liman oluşumuna bazı yerlerde olanak verir. Bölgede denizi kullanabilmek oldukça önemli olduğundan çok sayıda küçük liman yerleşimi, bağlı bulundukları kentin bünyesinde gelişmiş ve önem kazanmıştır. Myra’nın yaklaşık 4,5 km. güneybatısında yer alan Andriake de bu kapsamda gelişmiş Myra’nın liman yerleşimidir.
Andriake kent tarihi Likya ve bağlı olduğu Myra tarihiyle birliktedir. Myra’nın, Helenistik dönemdeki önemini İmparatorluk döneminde de sürdürdüğünü, Andriake’deki liman yapıları ve onurlandırma anıtları belgelemektedir. Bu dönemde Andriake’ye dikilen Likya Birliği Gümrük Yasasını içeren yazıt da limanın önemini vurgulamaktadır.

St. Paulus, 53-57 yıllarında 3. misyonerlik seyahati sırasında Myra’ya uğramasından sonra, 60-61 yıllarında Kudüs’te yarattığı huzursuzluğun hesabını vermek üzere Roma’ya tutuklu olarak giderken Andriake’de Roma’ya buğday taşıyan bir gemiye nakledilmiştir.
Hadrianus dönemi Andriake için imar faaliyetlerinin en yoğun yaşandığı bir dönem olmuştur. Akdeniz’de doğudan batıya uzanan deniz rotasında yer alan Andriake ve Patara’nın sahip oldukları korunaklı limanlar, özellikle imparatorluğun Mısır’dan ihraç ettiği tahılın güvenli bir şekilde taşınması ve korunmasında önemli rol oynamıştır.

Myra’nın 5.yy.’ın başlarında Likya’nın başkenti ilan edilmesiyle Andriake’de bölge metropolünün ana limanı haline gelmiştir. I. Justinianos döneminde iyice önem kazanan Andriake Arap akınları ve limanın alüvyonla dolması, önemli yapıların art arda gelen depremlerden zarar görmesinden etkilenmiş ve büyük oranda terk edilmiştir.

Andriake’ye ait kalıntılar iç limanın kuzey, güney ve doğusunda yayılmıştır. Granarium ve doğu girişindeki Agora kentin güney yamacındaki en geniş düzlüğe inşa edilmiştir. Bu alanda Granarium, Agora, 4 kilise, 1 sinagog, 2 hamam, sarnıçlar, depolar ve dükkanlar dışında henüz tanımlanmamış çok sayıda yapı kalıntısı bulunmaktadır.

Kentte, Granarium ile liman arasındaki alanlar teraslanarak yapılaşmaya uygun hale getirilmiştir. Rıhtım caddesinde güneyden kuzeye doğru uzanan sokaklar yapı adalarını oluşturmuştur.
Andriake Ticari Agorası, antik kaynaklarda geçen ve bölgeye ilk gelen gezginlerce de benimsenen ismiyle Plakoma olarak bilinmektedir. Yaklaşık 60×40 metrelik dörtgen bir alana oturmaktadır. Agoranın ortasında yer altındaki sarnıcı doğu, kuzey ve batıda çevreleyen dükkanlarla U formunda bir plan elde edilmiştir. Kuzey cephesinde anıtsal bir giriş kapısı bulunmaktadır.

Agoranın ortasındaki sarnıç aynı zamanda altyapı olarak kullanılmıştır. Kemerleri nispeten sağlamdır. Yaklaşık 24×12 metre ölçülerindedir. Kemerlerin üzeri plaka taşlar dizilerek kapatılmıştır. Sarnıcın üzerini kaplayan plakalar aynı zamanda agoranın meydanını oluşturmuştur.

Andriake’de en ilginç mekanlardan birisi de Plakomanın kuzey kapısının doğusunda 6.yy.’da faaliyet gösteren Murex adındaki kabuklu deniz yumuşakçalarından elde edilen mor kumaş boyasının üretildiği işliklerdir. Kumaş boyamakta kullanılan renk, murex türü deniz yumuşakçalarının salgı bezinde bulunan mukusun havaya bırakılarak oksitlendirilmesi ve fırınlanması ile elde edilmektedir.

Aperlai de kullanılan murexlerin kabukları denize atılmışken, Andriake’de Agoranın doğu ve batı kısımlarına yığılmıştır. Yer yer 3 metreye varan tepeler biçimindeki bu yığınlar yaklaşık 400-800 metre küp arasında deniz kabuğu içermektedir. Bu atıklar kireç harcı ile karıştırılıp murex harcı olarak yapılarda kullanılmıştır.

Andriake liman yerleşiminin en görkemli ve korunmuş yapısı olan Granarium, 8 bölümden oluşmakta olup yaklaşık 65×40 metre ölçülerinde 2300 m2′dir. Blok yüzeylerinde birkaç harften oluşan usta yada atölye işaretleri yer almaktadır. Bölümler iç kapılarla birbirine bağlıdır. Orta giriş kapısı üzerinde İmparator Hadrianus ve karısı Sabina’nın büstleri işlidir. Yapı üzerinde ithaf yazısı vardır. Bu ithaf yazısı ve Sabina büstünün saç stili yapının 129-130 yıllarında tamamlandığı tahminini güçlendirmektedir. Günümüze ulaşan izler yapının ahşap çatı ile örtülü olduğunu da göstermektedir.

Patara ve Andriake’de inşa edilen Granariumlar, Roma devletinin söz konusu kentlere güvenini göstermektedir. Bu dev silolarda tahıl korunmuş ve depolanmıştır. Antik kentin en görkemli yapısı olan Granarium yapısı, günümüzde antik dönemde bir süre başkentliğini yaptığı Likya bölgesinin adı taşıyan müze fonksiyonuyla yeniden hayat bulmuştur.

Kentin nekropolündeki mezar türü lahit olup, nekropol, kentin dayandığı sırtlara konumlandırılmıştır.Kentte yapılan kazılarda Granarium yapısının batı köşesinde bir sinagog kalıntısına rastlanmıştır. 5.yy.’a tarihlendirilen yapı, hem limandaki küçük Yahudi topluluğuna, hem de limana ticaret için gelen Yahudilerin kullanmasına yönelik bir liman sinagogudur.Andriake’de güney yerleşiminde 4, kuzey yerleşiminde ise 2 olmak üzere 6 kilise bulunmaktadır. Kiliselerde vaftizhanelerin bulunmayışı, kiliselerin Myra ve Andriake de yaşayan halktan çok limana gelen ziyaretçilerin dini ihtiyaçları için yapılmış olduğunu göstermektedir.

Andriake limanının önemini kaybetmesi, kum ile dolması sonucu olasılıkla 655 yılı sonrası Taşdibi mevkii Stamira adıyla kentin limanı olarak kullanılmaya başlamıştır. Kum burnundaki deniz feneri işlevi de gören Selçuklu dönemine ait yapı kalıntısı 1800′lü yılların sonuna kadar Pirgos Kalesi adıyla anılmıştır.

HOYRAN (SOROUDA)

Esseler Dağı tepesinden Üçağız’ı gören bir konumdaki, etrafı surlarla çevrili küçük bir Kele yerleşimi olan kent, Klasik Dönemden Bizans Dönemine kadar yerleşim görmüştür. Gerek çevresinin çarpıcı görüntüleri gerekse günümüze kalmış ilginç mezarları ile Hoyran, Likya’nın küçük boyutlu kentleri arasında en etkileyici olanıdır. Ünlü ‘Hoyran Anıtı’ adıyla anılan kabartmalı mezarlarıyla da arkeoloji dünyasında çok özel bir yere sahiptir.

Kentin konumlandığı tepe, Andriake, Kekova, Aşırlı Adası, Simena, Theimussa, Istlada’yı kuşbaşı görmektedir.
Kyaneai’ye bağlı kente kuzeyden girildiğinde ilk olarak üzerindeki yazıttan sahibinin “Ta’nın Oğlu” olduğu anlaşılan, çeşitli figürlerin ve anlatımların olduğu, çevresinde kendisinden başka herhangi bir kalıntı olmayan mezarla karşılaşılmaktadır.

Bu mezarın karşısında kayalık tepede vadiye doğru bakan, Helenistik döneme tarihlendirilen, kentin yöneticisi Tlepolemos’a ait oda mezarı bulunmaktadır. Mezarın batısında kayalık üzerinde konutlar ve sarnıçlar yer almaktadır. Bu kısımdaki kalıntılar en uçtaki ev tipi Likya mezarı ile sonlanmaktadır.

Kentin ilk yerleşim kalıntılarının güneyinde bugünkü Hoyran Köyünden geçilerek esas yerleşim alanına ulaşılmaktadır. İlk olarak Likya tipi kaya mezarlarıyla karşılaşılmaktadır. Üste çıkan basamaklı patika boyunca lahitler bulunmaktadır. Patikanın ulaştığı düzlüğün sonunda kaya mezarlarıyla birlikte lahitler ve üzerinde kadın kabartması olan bir dikme mezar yer almaktadır. Kaya mezarlarının birinin ön yüzünde çeşitli tasvirlerin işlendiği kabartmalar bulunmaktadır. Bu mezar üzerindeki kuş tasvirlerinden dolayı; horozlu ve güvercinli mezar olarak anılmakta olup İ.Ö. 4.yy’a tarihlendirilmektedir. Kentte tespit edilen yazıtlı lahitlerin büyük çoğunluğu Roma Dönemine aittir.

Mezarlığın üstünde ve tepenin düze bakan kısımlarında yaygın yapı kalıntılarına rastlanmaktadır. Akropole giriş de bu kayalıklardandır.

KİŞNELİ ADASI

Kekova adasının yanında yer alan bölgede yerleşim görmüş adalardan biri olan Kişneli Ada 5 ve 6. yüzyıl yerleşimlerine sahne olmuştur. Adanın batı köşesinde deniz kenarında apsis ve üzerindeki yarım kubbenin bir kısmı ayakta bulunan küçük bir kilise, kilisenin yan nef duvarlarından bazı kısımlar ayakta bulunmaktadır. Çevresinde niteliği belli olmayan plan vermeyecek ölçüde yıkılmış temel izleri ve iki adet sarnıç tespit edilmiştir.

AŞIRLI ADASI

Kekova Adasıyla Gökliman ve Kamışlık Mevkileri arasında bulunan Aşırlı Adası; Antik Likya Bölgesi ve Likya Konfederasyonunun önemli kıyı kentleri arasında olup kentler arasındaki ulaşım ve haberleşmeyi sağlayan bir askeri yerleşim görünümündedir. En uzun yeri doğudan batıya ortalama 1200 m., en geniş yeri kuzeyden güneye ortalama 600 m. olup Çayağzı Mevkiinden Kale ve Üçağız’a ulaşan deniz yolunun ortalarındadır. Ulaşım bu merkezlerden sağlanmaktadır. Kıyıları oldukça girinti çıkıntı ve dik yamaçlı olan adanın güneyinde bir büyük koy, kuzeyinde ise ulaşıma elverişli küçük bir koy vardır.
Adanın en yüksek noktasındaki gözetleme kulesinden Sura, Andriake, Istlada, Kyaenai, Simena, Theimiussa ve Aperlai Antik Kentleri ile Kekova adasını görmek mümkündür. İ.Ö. 4.yüzyıldan Geç Bizans Dönemine kadar kullanılan Adanın kuzeyindeki küçük koyda liman tesisleri, şapel, mezar ve sarnıçlar bulunmaktadır.

SURA

Andriake’nin hemen arkasında Myra’nın ve yakın yerleşimlerinin Apollon kehanet merkezi olarak bilinen Sura küçük bir yerleşim olup, erken adının “Surezi” olduğu bilinmektedir.
Batıdan derin Apollon vadisine bakan kayalık tepe üzerinde yaklaşık 650 m2 büyüklüğünde Akropol olarak da kullanılan Bey Konağı yer almaktadır. Akropol kayalığının doğu ve güney yönlerinde dağınık duran lahitler yanında 6 ev tipi mezar vardır. Buradaki üstü lahit olan anıtsal mezar, Likya’nın en büyük lahdidir. Sura, Apollon biliciliğinin yanı sıra bu anıt mezar ile tanınmaktadır. Üzerindeki yazıttan sahibinin Mizretije adlı birisi olduğu anlaşılan mezarın önü Likya açık hava tapınım alanı olarak kullanılmıştır. Tapınım alanındaki kaya stellerinin üzerinde Apollon Surius rahiplerinin adı sıralanmıştır.

Kentte yüzeyde izlenebilen tek yol Rahipler alanından başlayıp vadideki Apollon Tapınağında biten basamaklı yoldur.
Antik dönemde deniz kenarında yer alan Apollon Kehanet Tapınağı, günümüzde çayın vadiyi doldurması nedeniyle bataklık kıyısındadır. Tapınağın doğusundaki kaynak suyu hala akmaya devam etmektedir. Buranın Apollon Ön Bilicilik Merkezinin kehanet havuzunu besleyen kaynak olduğu tahmin edilmektedir. Tapınağın iç duvarlarında bağış yapanların isimleri işlenmiştir.

Antik kaynaklarda kehanetle ilgili ayrıntılı anlatımlar vardır. Buna göre, geleceğini öğrenmek isteyenler ellerinde et ve ekmekten oluşan armağanlarla kehanet havuzuna gelir, havuzda çok sayıda balık bir anda ortaya çıkar, balıkların cinsine göre Kahin geleceği okur. Ayrıca, eğer balıklar kendine atılan eti yerse iyi, geri çevirirlerse kötü anlama gelmektedir.
Apollon Kehanet Tapınağının bulunduğu yerde kurulan Bizans Kilisesi, yöre halkının tapınak yeri alışkanlığı ve inancından yararlanarak Ortaçağa kadar kullanılmıştır.

SİMENA (KALE)

İ.Ö. 4. yy.’a kadar uzanan kent, kayalık bir yarımada üzerinde kurulmuştur. Apollonia, İsinda ve Aperlai ile birlikte Likya Birliğinde temsil edilmiştir.

Helenistik Döneme ait sur duvarları, Roma Dönemine ait yapıları, Bizans Dönemine ait bir kalesi bulunan kentin Klasik döneme ait en eski yerleşim alanı kuzey yamaçtaki kayalık tepede yer alan konut kalıntılarıdır.Kentin liman mahallesi, bugün depremler nedeniyle su altında kalmış ve adaya dönüşmüş kısımdır. Su altında liman mendireği ile birlikte birçok yapı kalıntısı görülmektedir.

Ada üzerinde yanaşan gemilerin su ihtiyacını gidermeye yönelik yapılmış büyük hacimli sarnıçlar ve liman işletmesi ve ticari faaliyetlere yönelik mekanlar bulunmaktadır.Erken Akropol surlarının üzerine oturtulmuş Ortaçağ Kalesi eteğinde kıyıda bulunan 1. yy.’ın ikinci yarısına tarihlendirilen hamam kitabesinde ‘Aperlai halkı ve meclisi ile birliğin diğer şehirleri tarafından imparator Titus’a armağan edilmiştir’ diye yazmaktadır.

Deniz kıyısından Akropole doğru yükselen yamaç konut ve kamu yapılarının olduğu kısımdır. Çıkış yolu boyunca lahitlere de rastlanmaktadır. Surlara ulaşmadan önce rastlanan en büyük yapı Tapınak üzerine yapılmış ve geç dönemlerde cami olarak kullanılmış kilise yapısıdır. Kilisenin üstünde 7 basamaklı Kekova manzaralı Helenistik döneme ait 200 kişi kapasiteli küçük bir tiyatro yer almaktadır.Akropol kayalıklarına açılan bir kısmında Likçe yazıtları olan kaya mezarlarının dışında çevrede ve su içinde çok sayıda lahit bulunmaktadır.

Gürses – Demre – Belören 

Andriake yerleşiminden önceki Likya yol ayrımından sol-yukarı doğru gidilecek olursa Sura antik yerleşiminden geçen patika, Suradan sonra yine antik merdivenler ile girilen bir kanyonda yükselir. Vadiden yükselen patika, asfalt yol ile birleşerek Gürses yerleşimine paralel olarak zaman zaman çalılık ve dikenlerin arasında devam eder. Myra antik yerleşiminin üzerindeki surlara kadar sürekli olarak sarnıç ve antik yıkıntıların arasında devam eden patika, surlardan aşağıya inerek Myra nın önüne iner.

Andriake nin öncesinde sağdan , (deniz tarafından) devam eden patika ise Andriake antik yerleşimini geçtikten sonra Demre ilçe merkezine kadar asfalt yoldan devam ederek Noel Baba Kilisesi nin önünden geçer ve yine Myranın önünde yukardan inen diğer patika ile birleşir. Demre ilçesinin içerisinde bulunan bu noktadan kuzeye doğru devam edilirse, Demre çayını köprü ile geçer. Köprünün çıkışında, Likya patikası yine ikiye ayrılır :
Soldan giden kuzey rotası, birkaç km sonra asfalttan ayrılarak vadinin duvarında tırmanır. Tırmanıştan sonra birkaç evin olduğu yine asfalt yoldan geçilerek Belören yerleşimine kadar tırmanış devam eder. Belören yerleşimi bitiminde, toprak yoldan değil hemen yanındaki patikadan yine yukarı doğru yükselerek devam eder.

Köprü bitiminde sağdan devam eden asfalt yolda birkaç km ilerleyen güney rotasında devam edilirse …numaralı paftada açıklandığı üzere 4-5 km lik bir patika ile Yukarı Beymelek yerleşimine gidecektir.

Demreden sonra kuzey rotasını takip edecekler için, Belören, Zeytin Alakilise vb. gibi birçok yerleşimden geçen patika boyunca, birkaç günlük mesafede bulunan Finike ye kadar kuyu dışında temiz su kaynağı, içme suyu bulunmamaktadır. Bu rotayı tercih edecek yürüyüşçülerin en az 2 günlük su taşımaları tavsiye edilir. Kuzey rotası, daha sonra ..numaralı paftada da görüleceği üzere yüksek rakımlı tepelerden geçmekte olduğundan Aralık-Mart ayları arasında kar nedeniyle patika tamamen kaybolur. Bu nedenle, kış aylarında güney rotasının tercih edilebilir.

MYRA

Myra, Antalya körfezinin batısında, Teke yarımadasının güneyindedir. Kent doğusundaki Myros (Demre) Çayı’nın getirdiği alüvyonların oluşturduğu delta üzerine kurulmuştur. Çayın getirdiği alüvyonlar daha sonra kentin sonunu da getirmiştir. Kazı çalışmaları ve jeomorfolojik araştırmalar modern Demre’nin altında çok sayıda kalıntının varlığını göstermiştir. Kazı Başkanı Prof. Dr. Nevzat ÇEVİK, tıpkı lavlarla kaplı Pompei kenti gibi Demre’nin altında da yüksek alüvyon örtüyle kaplı büyük bir kent yattığını söylemektedir.

Myra kent tarihi Likya tarihiyle birlikte İ.Ö. 3. binlere kadar uzanmaktadır. Kentin adının ünlü Myra yağının (Mür) üretildiği mersin bitkisinden (commiphora myrrha) geldiği sanılmaktadır. Mersin, kabuğundan tanrıça Adonis’in doğduğu rivayet edilen bitkidir. Myra kazılarından çıkan mür yağı şişeleri, mür yağı kutsama ve saklama odaları, mür yağı işlikleri, bölgedeki mersin ağaçları kentin adının kökenini yansıtmaktadır.
Efsaneye göre Kıbrıs kralı Kinyras’ın kızı Myrrha, tanrıçanın cezalandırmasıyla farkında olmadan babasına aşık olmuş, gizlice koynuna girdiği için babası tarafından öldürülmek üzereyken yardımına tanrılar yetişmiş ve onu mersin ağacına dönüştürerek kurtarmıştır. Ancak hamile olan Myrhha, ağaca dönüştükten sonra kabuklarının arasından Adonis’i doğurmuştur.

Myra Helenistik dönemde kurulan Likya Birliğinin 6 büyük üyesinden birisidir ve bu özelliğiyle Orta Likya’nın birlikte 3 oy hakkına sahip tek kentidir. Kent, İ.Ö. 1.yy’ın başlarında Patara, Tlos ve Ksanthos ile birlikte metropolis unvanına sahip kentler arasında yer almıştır. Helenistik dönemdeki önemini İmparatorluk döneminde de sürdürmüştür. 53-57 yıllarında Aziz Paulus 3. misyonerlik seyahatinde Likya’yı ziyaret etmiş ve Myra’ya uğramıştır. 141 ve 240 yıllarında meydana gelen depremler tüm Likya kentlerinde olduğu gibi Myra’da da etkisini göstermiştir.

Hıristiyanlığın başlangıcından itibaren Likya’nın en ünlü ve önemli kenti, St. Nikolaos’un öğretisini geliştirdiği ve yayarak tüm yaşamını tamamladığı yer olması nedeniyle Myra’dır. 408-450 yılları arasında II. Theodosius döneminde Myra, Likya’nın dini ve idari başkentidir. Bölgenin metropolitliği de Myra’dadır.
Myra’nın metropol olması ve 5. yy’dan sonra artan hac yolculuğu nedeniyle Myra’nın liman kenti olan Andriake limanı da gelişmiştir. 529 yılında meydana gelen depremden, 542 yılındaki büyük veba salgınından Myra’da etkilenmiştir. Salgın nedeniyle tedbir amaçlı dağlık alanlardan kıyı kentlerine mal akışı durma noktasına gelmiştir.

7. yy ortalarından itibaren Arap akınlarının verdiği huzursuzluk, Myros çayının sık sık taşması, bu taşma sonucu bazı yapıların toprak altında kalması, depremler şehrin önemini yitirmesine ve kısmen terk edilmesine neden olmuştur.
Myra kenti doğu ve batı yönde, kente gelen yollar boyunca nekropollerle çevrelenmiştir. Kazı Başkanlığının tespitlerine göre Myra antik kentinin yayılımı tiyatrodan yaklaşık 1800 metrelik bir yarım dairedir.

Myra akropolü Kule Tepe olarak adlandırılan tepededir. Akropole güney yamaçtaki kaya basamaklarıyla çıkılmaktadır. Büyük çoğunluğu korunmuş antik basamaklardan oluşan yol, yamacı dolaşarak akropole ulaşmaktadır. Yüzeydeki kalıntılara göre Akropol İ.Ö. 5. yy’ dan Bizans dönemine kadar kullanılmıştır. Helenistik döneme kadar uzanan sur yapısında Bizans dönemi onarımları ve ilaveleri bulunmaktadır. Arap akını tehdidi nedeniyle ikinci sur duvarı da bu dönemde inşa edilmiştir. İç Kalede ve Akropolün batı bölümünde birer kilise bulunmaktadır.

Myra’nın en görkemli yapıları kaya mezarlarıdır. İ.Ö. 5.-4.yy Myra’sının ahşap mimarisini taklit eden kaya cepheleriyle görkemli mezarları, Likya Klasik Çağ kültürünün önemli temsilcileridir. Üç bölgeye ayrılan Nekropol alanı kentin tüm dinsel ve sivil mimarisiyle iç içedir. Akropolden ve yerleşim alanlarından mezarlara ulaşımı sağlayan geçitler ve kaya merdivenleri bulunmaktadır. Toplam 104 mezar tespit edilmiştir. Mezarlardan 23′ü yazıtlı olup, bunlardan 13′ü Likçe, 10′u eski Yunancadır. Mezar odaları genellikle tektir. 4 mezar birden fazla odaya sahiptir. Myra kaya mezarlarının 10′unda nitelikleri ve ölü gömme gelenekleriyle ilgili bilgiler veren 23 kabartma yer almaktadır.
Myra tiyatrosu Helenistik-Roma tipindedir ve 11500 kişi kapasitesiyle Likya’nın en büyük tiyatrosudur. At nalı formundaki cavea altta 29, üstte ise 9 oturma sırasına sahiptir. 3 katlı sahne binası frizlerinde kartal, mithras, ganimed, medusa, masklar ve girlandlar işlidir. Sahne binasında yer alan kapılardan birinde görülen su künkleri tiyatroda su gösterilerinin yapılmış olabileceğini göstermektedir. Oturma sıralarını taşıyan tonozlar giriş-çıkış için organize edilmiştir. Zafer tanrıçası figürü önünde “kente şans getir ve sürekli galip ol” yazılıdır. Tiyatronun ilk yapım yılıyla ilgili belge yoktur. 141 depremi sonrası ve İ.S. 3.yy ilk çeyreğinde onarım görmüştür.

Myra antik kentinin su ihtiyacı Dereağzı’ndan Demre vadisi boyunca uzanan İ.Ö. 4.yy’a tarihlenen su kanalı ve özellikle Andriake’de görülen sarnıçlar vasıtasıyla sağlanmıştır. Çayağzı kavşağının kuzeyinde Andriakos Çayı kaynağında yer alan yapı ise İ.S. 2. ve erken 3.yy’a tarihlendirilmektedir. Bu alan kutsal kaynak alanı olarak nitelendirilmiştir. Yapının bir hamam yapısı mı, Nymphaion (çeşme) yapısı mı olduğu kazı çalışmalarının tamamlanmasından sonra netleşecektir. Ancak şimdiki bulgular, günümüzde cilt hastalıklarına iyi geldiği için kullanılan Andriakos çayındaki kükürtlü suyun kaynağının, o dönemde bir termal yapısı olarak kullanıldığını düşündürmektedir.

GÜRSES SİVRİBELEN TEPESİ YERLEŞİM ALANI

Demre’ye yaklaşık 3 km mesafede bulunan Gürses Köyünde, Kaş-Demre karayolu üzerinde Kaş-Demre karayolunun güneyinde kalan Sivribelen Tepe ve çevresinde Klasik Dönemden Bizans’ın içlerine uzanan bir yerleşim devamlılığının izlerini görmek mümkündür. Tepenin batı ve doğu eteklerinde Likya tipi lahitlerden özellikle batı eteğinde bulunan sağlam altlığı, gövde ve semerdam tipli kapağıyla etkileyici bir görünüme sahip lahit dikkat çekmektedir.

Sivribelen Tepenin güneydoğu ucunda ise beden duvarları yıkılan 1-1,5 metre yüksekliğe kadar koruna gelmiş kareye yakın planlı bir şapel ile hemen yanında ana kayaya oyularak yapılmış bir yapı kalıntısı, büyük bir sarnıç ve bir lahit bulunmaktadır. Şapel yöresel taş malzeme ve kireç harç ile yapılmış olup, batı tarafındaki giriş kapısı ile doğu duvarındaki yonca yaprağı şeklindeki nişleri kısmen izlenebilmektedir.

Bu yapının 3-4 metre güneybatısında ana kayaya oyularak yapılmış tek mekanlı bir yapı bulunmaktadır. Yapının ana kayaya oyulmuş güney duvarı yaklaşık 2 metrelik yüksekliğiyle ayakta olup, bu cepheden olan giriş kapısı ve duvarın içe bakan yüzeyindeki iki adet niş ile yerde bulunan yuvarlak bir oyuk bu yapının dinsel işlevli bir yapı olduğu fikrini güçlendirmektedir.
Yapının hemen doğusunda ana kayaya oyularak yapılmış büyük bir sarnıç bulunmaktadır. Antik yapının batısındaki lahit teknesi ise orijinal yerinden oynatılarak aşağıya doğru kaydırılmış durumdadır.

GÜRSES KOCAGEDİK TEPE YERLEŞİM ALANI

Demre’ye yaklaşık 3 km mesafede bulunan Gürses Köyünde, Kaş-Demre karayolu üzerinde Çakalbayat Mahallesinin kuzeyinde büyük bölümü kayalık ve makilik alanı kapsayan yaklaşık 750 metre yükseklikteki Kocagedik Tepesi ve çevresinde Klasik Dönemden Bizans’ın içlerine uzanan bir yerleşim devamlılığının izlerini görmek mümkündür.
Tepe savunmaya yönelik sur duvarları ile çevrili olup, bir avlu etrafındaki odalardan oluşan kompleks yapı gruplarıyla İ.Ö. 5 yy.’ dan itibaren devamlılık gösteren taş örgü sistemlerinin izlenebildiği duvarlara sahiptir. Ayrıca, Likya kale yerleşmelerinde sıkça rastlanan su tutma kapasiteleri yüksek sarnıçların bulunduğu bu alandaki mekânlar buradaki bir bey kalesinin bulunduğu izlenimini vermektedir. Alanın geneline yayılmış yoğun bitki örtüsü içinde yapı duvarları zorlukla izlenebilmektedir. Tepenin yamaçlarında ve ulaşılması zor bir noktada konumlanmış Likya kaya mezarlarının yanı sıra sadece görkemli kapısının ayakta kaldığı bir yapı kalıntısı göze çarpmaktadır. Yerleşimin Roma Döneminden daha eskiye gittiğini göstermesi açısından da bu kaya mezarı önem taşımaktadır.

Yerleşimin Nekropolü, Kocagedik Tepesinin güneyindeki düzlük alanda konumlanmıştır. Bu alandaki mezarların tamamı lahit formundadır. Ana kayaya oyularak yapılmış basit formlu mezarlar ile ev tipinde yapılmış Likya kaya mezarı yerleşimin Akropolü olan Kocagedik Tepesinin eteklerindedir. Likya Bölgesinin genel tipolojik özelliğini gösteren lahitler bir podyum, düz lahit teknesi ve semerdamlı kapaktan oluşmaktadır. Büstlü ve hayvan figürleri bulunan lahitler İ.Ö 5-4. yy. özelliklidir. Bu alanda lahit mezarlar yanı sıra bir dikme mezar ve sunaklar etrafa yayılmış halde bulunmaktadır.

Kocagedik Tepesinin kuzeyinde yer alan Orta Tepenin güneybatı eteklerinde oldukça nitelikli bosajlı kesme taşlardan yapılmış, kare planlı, Helenistik Dönem özelliği gösteren bir yapı ile bu yapının çevresinde konumlanmış yapı kalıntıları ve bunların yakınlarında işliklere ait bekletme çukurları ve sarnıçlar yer almaktadır. Bölgenin genelinde yayılım gösteren Likya tipi lahit mezarlar bu alanda da mevcuttur.

Kocagedik Tepesinin güneydoğusunda, mevcut çoban evinin yakınındaki tepeciğin üzerinde ve eteklerinde de tarımsal amaçlı kullanılan bir çiftlik yerleşimi ve hemen önünde teras duvarları ile düzenlenmiş bir alanla karşılaşılmaktadır. Çiftlik yerleşiminin bulunduğu tepeciğin eteklerine doğru Likya tipi kapağı devrik durumda bir lahit bulunmaktadır

GÜRSES (TREBENDAI)

Demre’den Kaş’a giden yolda, Sura antik kentinden sonra ulaşılan Myra’ya bağlı küçük ve tipik bir Likya yerleşimidir. Küçük bir tepenin üzerinde kale, kalenin güney yamaçlarında teras yapıları ve tepenin eteğinden başlayan düzlükte nekropoller ve tarım teraslarında, sur duvarları, yapı kalıntı kalıntıları, sarnıçlar, mezarlar, işlik kalıntıları bulunmaktadır. Ancak, bölgenin topografik yapısının oldukça kayalık ve makilik olması, yapıların tanımlanmasını ve algılanmasını zorlaştırmıştır.

Şehrin diğer bölümlerine oranla daha yüksekte olan Kemerikaklık ve Kocaorman, Akköristan Tepesi mevkilerini içine alan bölge yerleşimin akropolüdür. Bu nokta, Demre Vadisini ve Myra’yı görmektedir. Savunma duvarları ile çevrili alanın sur duvarları, kulelere ait yapı duvarları ve giriş kapıları ayaktadır. Akropol içinde yer alan zeytin ezme tekneleri ve bir avlu etrafındaki odalardan oluşan kompleks yapı gurupları kule çiftlik yerleşimi özelliğini göstermektedir. Klasik dönem başlangıçlı akropol (kale), Bizans dönemine kadar kullanılmıştır.

Akropolün güney yamaçlarında duvarlarının bir bölümü ana kayaya oyularak yapılmış evler bulunmaktadır. Bu evlerden içindeki sarnıcı, üst kata çıkan merdivenleri ile duvarlardaki nişleri olanı en ilgincidir.

Konut alanları, güney ve doğudan nekropollerle çevrelenmiştir. Kentte yoğun olarak lahit mezarlar bulunmaktadır. Likya Bölgesinin genel tipolojik özelliğini gösteren lahitlerin bazıları büstlü ve hayvan figürlüdür. Alanda lahitler dışında nadiren üçgen alınlıklı ev tipi formunda kaya mezarları da bulunmaktadır.

Yamaçlar ve düzlükler tarım alanı olarak kullanılmış, işliklerde şarap ve zeytinyağı üretilmiştir. Kocaorman mevkiindeki en önemli kalıntı, doğu-batı doğrultusunda konumlanmış, tek mekanlı geç Bizans dönemi şapelidir.

TRYSA

Trysa, Kaş-Demre Karayolu üzerinde bulunan Davazlar Köyünün Gölbaşı Mahallesi yakınındaki platonun doğusunda yer almaktadır. Güneydoğusu Myros Vadisine çıkmaktadır. Adına antik kaynakların hiç birinde rastlanmaz. Kent sadece yazıtlardan ve Likya Birliği’nin sikkelerinden bilinmektedir.

Klasik dönem Likya’sının bir yerleşimi olan kent, 1882-1883 yıllarında Viyana’ya taşınan Heroon’u ile bilinmektedir.

Kent, kısmen teraslıdır ve bugün sadece kuzey ve batı tarafı ayakta olan düzensiz taşlardan örülmüş İ.Ö. 5. yy’a ait bir surla çevrilidir. Bugün Trysa’da bu sur dışında; Heroon’un duvarları, mabete ait kalıntılar ve çok sayıda lahit bulunmaktadır.

Bugün kentte niteliği saptanabilen tek yapı, batı uçta yer alan, tapınaktır. Burada Zeus ve Helios’a rahip olarak hizmet etmiş bir vatandaşı onurlandıran yazıta ait parçalar bulunmuştur. Söz konusu yazıta göre tapınak bu tanrılardan birine veya ikisine birden aittir.

Bunların yanı sıra, sarnıçlar dışında kalan bütün kalıntılar mezarlardan oluşmaktadır. Lahitlerin çoğu sadedir, ya da büst veya hayvan başı şeklinde tepeliklere sahiptirler; fakat içlerinde bir tanesi son derece güzel süslenmiştir. Kapağının bir tarafında aralarında bir aslan bulunan iki Gorgon başı yer almaktadır. Bu lahit bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi’ndedir.

Trysa’nın en büyük eseri Heroon’dur. Bu yapı şehrin kuzeydoğu ucunda 18 m2′ lik kapalı bir alan içinde duran kayadan kesilerek yapılmış bir lahite sahiptir. Üzerinde bulunan muhteşem kabartmalar bugün Viyana Sanat Müzesindedir. Heroon’un aşağısındaki teraslarda uzun bir Likya Lahti ve diğer mezarlar bulunmaktadır.

GAVUR YOLU

Demre Çayı Vadisinin kuzey yamacında Demre Vadisinden Trysa’ya ulaşan yol güzergahıdır. Toplama taş döşeli, yaklaşık 2,5 metre genişliğindeki antik yol dayanma duvarlarıyla desteklenmiş olup Roma dönemine tarihlendirilmektedir.

DANABAŞLAR KULESİ

Demre Çayı kuzeyinde yaklaşık 8×10 metre ebatlarında, Erken Roma Dönemine tarihlendirilen üç katlı olduğu tahmin edilen Kulenin üçüncü kat kalıntıları mevcuttur. Gözetleme Kulesi niteliğindeki yapı, hem vadideki antik yola hem de denize kadar tüm vadiye hakim bir noktadır. Güney cephesinde bir kaya mezarı bulunmaktadır.

Zeytin – Alakilise – Bonda T. 

Belören yerleşiminin çıkışındaki toprak yolun yanındaki patikadan yükselen Likya yolu, geniş bir düzlüğün kenarından geçerek toprak yoldan Zeytin yerleşimine ulaşır. Zeytin yerleşiminden sonra toprak yolda kısa bir süre devam edildikten sonra sağa doğru patikaya yönelir. Bir müddet iniş yapıldıktan sonra köy evlerinin ardından ormana girer. Tepede tekrar toprak yolda kısa bir süre devam edildikten sonra tekrar patika olarak , Alakilise ye kadar iniş yapılır. Alakilise den birkaç km sonra hafif tırmanış ve daha sonrasında da dik bir tırmanış yapılarak , Papaz kayası olarak bilinen arkeolojik kalıntıların altından geçerek dağın başına kadar tırmanmaktadır. Bu noktadan sonra sırtları takip ederek hafif eğimle, orman içi patikalarla aşağıya inmeye başlar. Beymelek önündeki lagünün güzel manzarasıyla oldukça yüksek rakımlardan aşağıya inen Likya yolunun kuzey rotasında , kış mevsimlerinde kar nedeniyle patikaların kapanması sonucunda yürüyüş açısından elverişsiz hale gelmektedir. Bu rotayı takip edecek Yürüyüşçülerin, Belören ile Finike arasında bu iki gün sürecek güzergah boyunca ihtiyaç duyacakları miktarda su taşımaları tavsiye edilir.

ZEYTİN MAHALLESİ YERLEŞİM ALANI

Antik döneme ait yapı kalıntılarıyla iç içe yaşayan birkaç hanenin dışında terkedilmiş durumda, bir vadi çevresinde konumlanmış Zeytin Mahallesinde yerleşim Klasik Dönemden başlayarak Helenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı dahil günümüze kadar devam etmiştir. Zeytin Mahallesindeki tarımsal amaçlı teraslar, sarnıç ve zeytin yağı işlikleri burada antik dönemde yoğun olarak tarımsal faaliyette bulunulduğunu, Myra’ya bağlı bu yerleşimde üretim ekonomisinin gerçekleştirildiğini göstermektedir.
Yerleşim alanında, Alakilisenin yaklaşık 1,5 km. doğusunda mevcut yolun kenarında güneye uzantılı iki temel sırası ayakta düzgün kesme taştan yapılmış ve yaklaşık 10×10 metre boyutlarında kare planlı bir yapı yer almaktadır. Yamaçlardan itibaren dağınık biçimde lahitler alana yayılmıştır.
Aylakçamur mevkiinde ise temel seviyesinde yapı kalıntıları, zeytin işlikleri, şarap yapmak ve üzüm sıkmak amacıyla kayalara oyulmuş işlikler bulunmaktadır.
Yerleşim alanındaki yapıların su ihtiyaçları ana kayalara oyulmuş sarnıçlardan karşılanmıştır. Vadinin kuzey gerisinde ise vadi tabanından başlayarak günümüze kadar kullanılagelmiş Nekropol Alanı yer almaktadır.

ALAKİRSE YERLEŞİM ALANI (KARKABO)

Belören köyü, Alakirse mevkiinde yer alan 5-6. yy.’a ait AlaKilise Erken Bizans Dönemi Kilisesidir. Bazilikal planlı, üç nefli kilisenin çevresinde oldukça tahrip olmuş mimari elemanlar yer almaktadır. Kilisenin doğusunda içte dairesel, dışta çokgen cepheli apsis, batısında narteks ve atrium bulunmaktadır. Güneydoğusunda kare içinde haç planlı ek yapı, atriumun kuzeyinde üzeri kubbemsi tonoz örtülü 5 mekan ve bir sarnıç görülmektedir. Bazilikal kilisenin yaklaşık 1 km. güneydoğusunda ana kayaya oyulmuş 9×5 metre boyutlarında bir şapel, onun da kuzeydoğusunda 11.15×4.90 boyutlu, yer yer freskolu ikinci bir şapel vardır.

Kilisenin kuzeydoğusunda mevcut orman yolunun kenarında gözetleme kulesi ve çiftlik evlerinin bulunduğu başka bir yerleşim bulunmaktadır. Batı yamaçta ise mezar odası ana kayaya oyulmuş, girişi kuzeyden olan ve üzerine lahit kapağı oturtulmuş bir kaya mezarı yer almaktadır. Alanda dağınık olarak bulunan yapı kalıntıları ve tarımsal amaçlı teras duvarlarına rastlanmaktadır.

Alakilise’nin yaklaşık 1 km. doğusunda yamaç ve tepe üzerinde yer alan yerleşimin adının Başmelek Gabriel’e adanan Alakilise’nin narteksindeki kitabeden ve Sionlu Nikolaos’un Vitasındaki bilgilerden Karkabo olduğu anlaşılmaktadır. Yerleşim alanında yaklaşık 10×5 metre ebatlarında küçük bir kilise bulunmaktadır. Yapı duvarlarında çok büyük olmayan yöresel taş ve kireç harcı kullanılmıştır. Kilisenin kuzeybatısında 2 sarnıç ve doğusundaki tepenin kuzey ve batısında iri kesme taşlardan mekanlar oluşturularak yapılmış kendine ait sarnıç ve işliği bulunan konutlara ait kalıntılar yer almaktadır.

PAPAZ KAYASI KUTSAL ALANI

Demre Vadisine hakim bir konumda halk arasında Papaz Kayası olarak adlandırılan tepe kutsal bir mekan olarak kullanılmıştır. Dini ayinlerin yapıldığı ana kayaya oyulmuş nişler ve basamak biçiminde düzenlenmiş sekilerle oluşturulan platformlar görülmektedir. Kutsal alanda Hıristiyanlıkla birlikte Bizans Dönemine tarihlendirilen tavan kısmı tonozlu küçük bir şapel inşa edilmiştir. Şapel yanında üç adet sarnıç ve etrafta üzerinde haç motiflerin işli olduğu mimari bloklar bulunmaktadır

KARABEL (PHARRÕA?)

Karabel Mahallesinde Tragallassos’a bağlı küçük bir kule çiftlik yerleşimi olarak bilinmektedir. Kayalık bir yükselti üzerine yapılmış olan Geç Helenistik döneme ait kule 3 katlıdır. Kulenin birinci katına ait duvarlar ayakta olup, ikinci kat duvarları kısmen ayakta, üçüncü kat duvarlarının ise güney bölümü ayaktadır. Dar ve uzun bloklarla kat sınırları vurgulanmış olan kulenin görünen yüzleri kaba bosajlar biçiminde bombeli bırakılmıştır. Kulenin penceresi girişin hemen üzerinde ikinci katta yer almaktadır. Kulenin çevresinde 3 adet sarnıç bulunmaktadır. Yaklaşık 2-3 m çapında ana kayaya oyularak yapılmış olan sarnıçların iç kısmı sıvalıdır. Kulenin batı güney tarafında kesme taşların kullanımıyla yapılmış konutlara ait olduğu tahmin edilen kalıntılar ve zeytin işlikleri bulunmaktadır.

ÇAĞMAN YERLEŞİMİ (PLOKAMA?)

Muskar-Arneai yolu üzerindedir. Erken Bizans Kilisesi dışında çok az kalıntı bulunmaktadır. St. Nikolaos’un Vita’sındaki bilgilere göre 6. yüzyılda Plakoma’da üçyüz kişinin yaşadığı tahmin edilmektedir. Yapılan kazılarda, Börülce Deresi mevkiinde Bizans Dönemine tarihlendirilen bir Nekropol Alanı bulunmuştur.
BOLDAĞ-AĞZIEĞRİ YERLEŞİM ALANI

Finike İlçesi sınırlarında yer alan Boldağ Köyünde, Gülmez Dağı üzerinde Antik dönemde Bonda olarak adlandırılan bölge içindeki farklı yerleşim alanlarından olan birisi olan Karakuyu Yerleşimi, Dinektepe ve Karakuyu yerleşimlerinden sonra kuzeye doğru giden yolun alt tarafında, Kabaksarnıç Deresinin kuzeybatısındaki ormanlık alan içinde yer alan bir Bizans yerleşimidir.

Köşe duvarlarında iri blok taşların kullanıldığı, genelinde özensiz taşlarla ve harç kullanılarak yapılan yapılar Bizans Dönemi özelliği göstermektedir. Duvarlarının izlenebildiği kadar kareye yakın bir formda kule olabilecek yapının duvarlarındaki hatıl delikleri çok katlı bir yapı özelliği göstermektedir. İnce bağlayıcı duvarlarla yapının içinde mekânlar oluşturulduğu hatıl deliklerinden de anlaşılmaktadır. Yerleşim alanı içinde doğuya bakan apsisi ile bir kilise yapısı yoğun bitki örtüsü arasında görülebilen yapılardandır.

Yerleşim alanının güneybatısında yer alan yolun alt kısmında ormanlık alan içinde Geç Roma-Erken Bizans Dönemine ait olabilecek bir gözetleme kulesi bulunmaktadır. Kare planlı, kapı lentolarında iri kesme taşların kullanıldığı yapınıEn beden duvarları çok düzgün olmayan taşlarla örülmüş olup, yaklaşık 1,5–2 m’ye kadar ayaktadır.

Kınık – Yukarı Beymelek – Bonda T.

Pafta 16 da görülen kuzey rotasına alternatif olarak; Myra antik yerleşiminden sonra Demre çayını geçen karayolu köprüsünden sağa yönelen güney rotasından devam edilirse , 1,5 km ilerde Kınık yerleşiminin içerisinden yukarı doğru çıkan asfalt yol boyunca devam ederek bir süre sonra makilik alana girer. Akdenize özgü bodur maki içerisinde 4-5 km boyunca ilerleyen patika, Yukarı Beymelek yerleşiminin içerisinde bulunan Ision harabeleri önünden, köy içerisindeki karayoluna ulaşır.
Güneye, (denize) doğru ilerleyen Likya yolu güney rotası, sahilde anayola çıktıktan sonra doğuya doğru yönelerek lagünün etrafında dolanır. Lagünün, denize açıldığı boğaz kısmının karşısından doğuya doğru yükselen ve birçok arkeolojik yerleşimlerin olduğu Bonda tepesine tırmanan , antik yol üzerinde devam eder. Beymelek, lagün ve hatta Demre ilçesinin panoramik manzarasının olduğu Kaklık tepenin doğusundan devam eden patika, Dinek tepe mevkiinde, kuzeyden gelen kuzey rotası ile birleşerek doğu yönünde Finike ye doğru devam eder.

Güney rotası boyunca, Demre ve Yukarı Beymelek yerleşimlerinde bulunan marketler ve otellerden temel her türlü ihtiyaçlar karşılanabilir. Yukarı Beymelek yerleşiminde bulunan tarihi taş evler restore edilmiş, ve yürüyüşçülere yöresel yiyecek, ve kalacak ekonomik yer imkanı sağlayan tesisler olarak hizmete açılmıştır.

YILANBAŞI (PARTAESSOS)

Karacaören’den başlayan ve Günağı Kilisesi’ni geçerek Yılanbaşı Mevkii’ne uzanan antik bir yol Yılanbaşı Mevkii’nde bulunana Klasik Dönem kale yapısına ulaşımı sağlamaktadır. Plan verecek ölçüde iyi korunuş durumdaki kale yapısının bulunduğu yüksek rakımlı tepe, Beymelek-Myra-Kekova aksına tamamen hakim bir konumdadır. Sur bedeninin inşasında yerel taşlar kullanılmış olup bunlar geneli itibariyle toplama taşlardan oluşmaktadır. Topografya ile uyumlu olarak kurulmuş olan savunma sisteminde izlenen farklı tekniklerde ve değişik taş formlarından inşa edilmiş duvarlar, yerleşimin Klasik Dönemden Bizans Dönemi’ne kadar geçen süreçte onarılarak kullanıldığını göstermektedir. Alandaki lahitlerin büyük bölümü kırılmış olmakla birlikte birkaç lahit günümüze kadar sağlam şekilde ulaşabilmiştir.

YUKARI BEYMELEK

Beymelek’in asıl yerleşim alanı olan Yukarı Beymelek, hem antik, hem de geleneksel Türk yerleşimine ait mimari örnekleri bir arada barındırmaktadır.Antik döneme ait yerleşim, denizden yaklaşık 600 metre yükseklikte, hilal biçimindeki tepe üzerinde bulunmaktadır. Tepenin kuzey tarafı sarp kayalık iken, konut yerleşimi güneyde konumlanmıştır. Tepede iç ve dış kaleye ait izler bulunmaktadır. İç kaleye giriş kaya basamaklarıyla sağlanmıştır.Doğal su kaynağı olmayan kalenin su ihtiyacı sarnıçlarla sağlanmıştır. Kalenin batı ucunda ise bir Bizans Kilisesi bulunmaktadır.

Erken Cumhuriyet Döneminde çadırdan yerleşik düzene geçildiğinde bölgede Yukarı Beymelek antik dönem yerleşim alanının eteklerinde Lagüne bakacak biçimde konutlar yerleştirilmiştir.Planlama, inşaat ve malzeme açısından Likya yapı gelenekleriyle benzeşen yapılar, genelde tek odalı, önü verandalı, içinde bir ocağı olan, toprak düz damla örtülü, pencereleri camsız ahşap kepenkli, taş, çamur ve ahşap kullanılarak yapılmıştır

BONDA

Finike İlçesi sınırlarında yer alan Boldağ Köyüne, Turunçova yol ayrımından sonra Asarönü Mevkii takip edilip yaklaşık 20 km’lik giderek yükseltinin arttığı bir patika yoldan ulaşılmaktadır. Antik dönemde Gülmez Dağı üzerinde Bonda olarak adlandırılan bölge içindeki farklı yerleşim alanları Göklimanı kuşbakışı seyreden ve deniz seviyesinden yaklaşık 650–900 m rakımlı tepeler üzerine kurulmuştur. Bu mevkiinin Boldağ olarak adlandırılmasının bir sebebi de çok sayıda dağ sırasının bulunmasıyla açıklanmaktadır.

Turunçova ve Finike düzlüğüne hakim konumdaki yerleşimlerin genelinde Roma ve Erken Bizans Döneminde kullanım görmüş olduğu, savunmaya yönelik kale yerleşimleri ile çok sayıda kuyu, sarnıç işliklere ait mekanlar ile kilise ve lahitlere rastlanmıştır.
Bu yerleşim alanlarından Bonda olarak adlandırılan yerleşim, Limyra’nın sınır bölgesini oluşturan dağlık arazideki yerleşmelerden biridir. Kaklık Tepesinin yaklaşık 1 km güneyinde yer alan dik bir dağın sırtlarında uzanan yerleşimin ilk olarak Nekropolü ile karşılaşılmakta, birçok lahdin bir arada bulunduğu yamaçtaki Nekropol kuzeye doğru çöküntü bir sırtla ayrılmaktadır. Roma Dönemine ait Likya tipi semerdamlı lahit mezarların bazılarında Pisidia etkili kalkan motifi vardır. Kayalık arazi doğuya doğru dik inmekte olup tepeye çıkışta ilk olarak bir kaleye ait tahkimat duvarı ve savunma yapılarına ait kulelere rastlanmaktadır. Kuru duvar örgüsü ile örülmüş duvarların daha sonraki evrede harçla kısmen yenilendiği anlaşılmaktadır. Oyulmuş basamaklar ve platformlarla ulaşılan kale yerleşiminin içine entegre edilmiş başka yapılarda bulunmaktadır.

Özellikle geniş bir alana yayılmış kalıntılar içinde su gereksinimini karşılamak amacıyla yapılmış sarnıçlar, konut yapıları ve Erken Bizans dönemine ait bir kilise kalıntısı ile ona bağlı birimler görülmektedir. Tekneleri ana kayaya oyulmuş bağımsız işlikler ile kare formda mekânlar oluşturularak yapılmış, orta kısmında baskı kolu deliklerinin bulunduğu işlikler bölgedeki tarımsal üretime dönük zeytin veya üzüm işliklerine aittir. Büyük blok taşlardan yapılmış eşik taşları üzerinde kanat yuvalarının bulunduğu mimari parça alandaki daha nitelikli bir yapıya aittir.

ISION

Myros Vadisi boyunca Beymelek’ten Gürses’e kadar ki yakın alanda Myra’nın güvenlik sistemini oluşturan, hem savunma ağının parçası olarak, hem de yerel bir yöneticinin kendisini, arazisini, ürününü korumak amacıyla inşa edilmiş kulelerden olan İsion Kuleleri, İ.Ö. 2. yy.’a tarihlendirilmektedir. Bugünkü Beymelek Lagünü’nün İsion günlerinde bir koy olduğu, kalenin yapımcılarının Mısır Tanrılarına atfen burayı Tanrıça İsis’in yeri anlamında İsion olarak adlandırdığı söylenmektedir.

Kale ve çevresindeki mimari kalıntılar, İsion’un oldukça önemli, korunaklı bir çiftlik yerleşimi olduğunu göstermektedir. Bizans dönemine ilişkin herhangi bir ize rastlanmayan yerleşimin Roma Döneminde de kullanıldığı bilinmektedir.

Mimarisi, Helenistik dönem kulelerine iyi bir örnek oluşturan İsion’daki kale dikdörtgen bir plana oturtularak kuzey ve batıda birer kuleyle desteklenmiştir. Kuleler 3 katlıdır ve büyük oranda korunarak günümüze ulaşmıştır.

Kalenin ana girişi güneyden kulelerin arasında kalan avluyadır. Kulelerin içerisinde katlar ahşap olup, her katta ışıklandırma pencereleri bulunmaktadır. Kalenin batısındaki yoğun şarap işlikleri, çiftlikte yüksek kapasitede şarap üretimi olduğunu göstermektedir. Kuzey kulesinin içinde ana kayaya oyulmuş sarnıcı, kuzeyden gelen kanal aracılığıyla yüzey suları beslemektedir.Dalyan gölü kenarındaki 6-7.yy.’ a ait doğu-batı doğrultulu iki küçük şapel, Beymelek’in günümüze kalabilmiş Bizans Dönemi kalıntılarındandır.

Bonda T. – Finike – Sahilkent

Bonda tepesinin daha üzerinde Dinek tepe mevkiinde kuzey ile güneyden gelen iki ayrı patika birleşerek , yer yer makilik, çam ormanı ve son yıllarda açılmış olan toprak araç yolları ile kesişerek Finike ilçesine iner. Finike ilçesinden sonra yaklaşık 20 km boyunca denize paralel olarak kumsalı takip edecek olan Likya yolu üzerinde bnelirgin bir yerleşim merkezi olmamakla beraber sahilde yazlık yerleşimler bulunmaktadır. Ancak, yiyecek, su, barınma ve diğer ihtiyaçlar için en uygun noktanın Finike ilçesi olduğu söylenebilir.
Finike ilçesi içerisinde kuzeye doğru giden karayolu ile Lİkya ülkesinin en büyük yerleşimlerinden olan Arikanda arkeolojik yerleşimine yaklaşık 1 saat sürecek araç yolculuğu ile varılabilir.

Finikeden devam edilirse , birkaç km sonra Sahilkent yerlşiminden kuzeye doğru çıkan derenin takip edilmesi durumunda Limyra arkeolojik yerleşimi ziyaret edilebilir.

BOLDAĞ-KARAKUYU YERLEŞİM ALANI

Finike İlçesi sınırlarında yer alan Boldağ Köyünde, Gülmez Dağı üzerinde Antik dönemde Bonda olarak adlandırılan bölge içindeki farklı yerleşim alanlarından olan birisi olan Karakuyu, Bonda yerleşiminin orta noktasında yer almaktadır. Deniz seviyesinden yaklaşık 650 m. yükseklikte uzun bir dağ yamacının sırtı boyunca uzanan yerleşimin, Göklimana bakan uçurum tarafı duvarlarla çevrilidir. Bu duvarların kuzeyden gelecek tehlikelere karşı savunmaya yönelik yapılan bir kale olduğu tahmin edilmektedir. Tepenin yamaçlarında ise antik bir yola ait kalıntılar belirli noktalarda izlenebilmektedir. Oldukça büyük mimari parçalardan yapılmış bir kule ve onu çevreleyen sur duvarları tepe boyunca uzanmaktadır.
Duvarlarının bir bölümü ayakta olan konut yapılarının büyük bloklarla yapılmış kapı lentoları ayaktadır. Su ihtiyacını karşılamak amaçlı üç gözlü tonozlu ve merdivenlerle içine inişin sağlandığı sarnıç oldukça ilginçtir. Yerleşim alanı içinde ana kayaya oyularak yapılmış işlik mekânları ile işliklere ait trapetum tekneleri yaygın olarak görülmektedir. İşlik alanlarının içinde erzak saklama amaçlı kullanıldığı anlaşılan pişmiş toprak küpler bulunmaktadır.

Lahit mezarlar ve Bizans Dönemi mimari elemanlar yerleşimin Göklimanı kuşbakışı seyreden güney yamaçlarında yoğunluk göstermektedir. Bu mimari elemanlar, Bizans Dönemi bazilikasına aittir. Bazilikaya ait işlemeli sütun başlıkları ve süsleme elemanları yamaç boyunca yayılmıştır. Erken Bizans Döneminde de kullanıldığı anlaşılan yapıların yanı sıra Roma Dönemine ait düzgün kesilmiş bloklarla örülmüş yapılarda dönemsel süreklilik izlenebilmektedir

YALAKBAŞI YERLEŞİM ALANI

Finike, Boldağ mevkiinde, Bonda Yerleşiminin yaklaşık 2,5 km kuzeyinde doğu-batı yönünde uzanan bir boğazın sırtlarında, giderek yükselen bir kayalık alanda yer almaktadır. Phonikos liman kentinden yerleşime ulaşımı sağlayan eski bir yol bu alandan geçmektedir. Antik yol, doğudan batıya büyük bloklardan yapılmış bir teras duvarının güneyinden teraslama boyunca hafif yükselerek geçirilmiştir. Alandaki yoğun tahribat sebebiyle yol kalıntısı izlenememektedir. Tekneleri ana kayaya oyularak yapılmış, kare formda düzenlenmiş işlik mekânlarının yanında trapetum ve orbislere ait mimari parçalar çiftlik evleri ile birlikte alanın doğuya doğru uzanan bölümünde yer almaktadır. Bu alanlar teraslamalarla tarıma elverişli hale getirilerek çiftlik yerleşmeleri olarak kullanılmıştır. Alanda yer alan sunak, adak stellerine ait parçalar ve kayaya oyularak açılmış yüzeydeki deliklerden bronz adakların konulduğu anlaşılan kaya sunaklarının bulunması sebebiyle bu alanın antik dönemde bir kutsal alan olarak kullanım gördüğü anlaşılmaktadır.

BOLDAĞ-DİNEKTEPE YERLEŞİM ALANI

Finike İlçesi sınırlarında yer alan Boldağ Köyünde, Gülmez Dağı üzerinde Antik dönemde Bonda olarak adlandırılan bölge içindeki farklı yerleşim alanlarından olan birisi olan Dinektepe, deniz seviyesinden yaklaşık 900 m. yükseklikte Bonda Bölgesinin kuzeyinde yüksekçe bir tepe üzerinde yer almaktadır. Güneybatısında yer yer tarım arazileri bulunmaktadır. Burası genel olarak bir Roma yerleşimidir. Dış duvarlarının kalınlığı yaklaşık 1m’yi bulan bazı yerlerde 1m’yi aşan bir ana yapı etrafında çok sayıda bölümlerin bulunduğu bir kale yerleşimi söz konusudur. Kalenin iç duvarlarında genel olarak moloz taş, temelde ise daha büyük taş malzemeler kullanılmıştır. Dış duvarları düzgün kesilmiş büyük bloklardan yapılmış, doğudan bir girişi bulunan zemin kat yüksekliğinde kule kapısı ayaktadır. Batı tarafında hatıl deliklerinden iki katlı olduğu anlaşılan bir yapı bosajlı kare taşlarla örülmüş olup ortada yapıyı bağlayan ince bağlayıcı duvarları bulunmaktadır. Duvar köşelerinde bağlayıcı büyük bloklar kullanılmış, az miktardaki harçlı taşlardan değişik dönemlerdeki kullanım izlerine rastlanmıştır. Dağ tarafında muhtemelen iki kule, iç kısımlarda ise konut amaçlı mekânlar görülmektedir. Güney tarafında hizmet amaçlı yapılmış, görevlilerin kaldığı mekânlara ayrılmış bölüm olmalıdır. Mekânlara geçiş bazı yerlerde kemerli geçişlerle sağlanmıştır.

Dinektepe yerleşimi içinde işlikler ve kuyulara da sıklıkla rastlanmaktadır. İşliklere ait duvarlarda oyuklar ve ana kayaya oyularak yapılmış mekânlar bulunmaktadır. Ezme tekneleri büyük ölçüde korunmuştur. Yerleşimin yamaçlarından başlayarak lahit mezarlar çoğunlukla kırılmış durumdadır. Tabula ansata içinde yazıtın bulunduğu lahitlerin bazılarında dar yüzde Pisidia etkili kalkan betimlemesi ve uzun yüzde ise yüzü medusa biçimli aslan kabartması bulunmaktadır. Lahitler yöresel kireç taşından yapılmıştır.

PHOINIKOS

Finike İlçesi merkezinde bulunan ve Helenistik dönemden günümüze dek iskan gören Phoinikos Antik Kenti, önemini coğrafi konumunun elverişliliği ve iyi bir limana sahip olmasına borçludur.

Antik dönemde, Likya’nın en önemli liman şehirlerinden birisi olan kent, liman ve gerisindeki tepenin yamaçlarında gelişen topoğrafik yapısıyla bu önemini günümüzde de Elmalı ile bölgenin güney-doğu irtibatını sağlaması yönünden yitirmemiştir.

Günümüz yapılanması antik yerleşmeyi büyük oranda tahrip etmiştir. Sur duvarı, kule, sarnıç, kaya mezarları, lahit parçaları gibi askeri, sivil ve dini mimariye örnek olabilecek çok az yapı günümüze kadar ulaşabilmiştir.

Phoinikos Antik Kenti, önemli konumu nedeniyle, sürekli deniz savaşlarına sahne olmuştur. Romalıların İ.Ö. 190 yıllarında Likya’ya karşı giriştiği deniz harekatında, Romalı Komutan Liuius, yerli halk tarafından geri püskürtülmüştür.

Phoinikos, 655 yılında, Bizans ile Doğu Akdeniz havzasında giderek güçlenen İslami Arap egemenliği arasında geçen en büyük deniz savaşına sahne olmuştur. Mısır Donanması ile Suriye filosu Likya kıyılarındaki Phoinikos da bir araya gelerek veba, kıtlık ve 6.yüzyıldaki Pers istilası yüzünden çok güçsüz kalan Bizanslılara saldırmış ve Bizans ordusu bu saldırıya çok az bir direnç gösterebilmiştir. Bu savaş sonrası Arap donanmaları Akdeniz sahillerinde rahatça dolaşmaya başlamıştır.

Diğer yandan, Dük Cosima I tarafından 1562′de Toskana’da kurulan ve görevleri Osmanlı Devletinin Akdeniz’deki gemilerine ve liman kalelerine saldırmak olan Aziz Stefanos Şövalyeleri Tarikatı üyeleri, 4 Haziran 1606 da Finike’ye saldırarak, kenti ele geçirmiştir.

Finike adıyla günümüze ulaşan Phoinikos, 17.yy Hıristiyan tarikat şövalyelerince kalenin eteklerinde yer alan önemli bir yer olarak nitelendirilmekteydi ve rıhtımdaki kule İtalyan arkeologların çektiği bir fotoğrafa göre, 1920′li yıllarda hala ayaktaydı. Kulenin 1950′li yıllarda yıkıldığı tahmin edilmektedir. Bugünkü Finike Cezaevi’nin yukarısındaki tek bir kaya mezarı, Phoinikos”un Lykia Kralı Perikles’in liman kenti olarak uzun bir geçmişe sahip olduğunu belgelemektedir.

LIMYRA

Limyra Antik Kenti, Toçak Dağının güney eteklerinde, genellikle erken dönem yapıların yer aldığı akropol ile onun hemen güneyinde, şimdi karayolu ile ayrılan düzlükte Roma ve Bizans Çağı surları içinde kalan alanı kapsamaktadır.

Likya Bölgesinin önemli kentlerinden olan Limyra’nın Likya dilindeki adı Zemu (ri) dir. İ.Ö.5.yüzyıldan itibaren varlığını gösteren şehir, Likya Birliğini kurmak isteyen Perikles tarafından başkent olarak kullanılmıştır. İ.Ö.2.yüzyılda bastırdığı Likya Birliği sikkelerden varlığını sürdürdüğü anlaşılan kentin en parlak dönemi, Roma hakimiyetine girdiği İ.Ö.1.yüzyıl-İ.S.2.yüzyıllar arasıdır. Bizans egemenliği sırasında piskoposluk merkezi olan Limyra, 7.yüzyıldan sonra önemini yitirmiştir. Ancak, Limyra’da bulunan Bektaşi tarikatı tekkesi Kâfi Baba Türbesi, bölgenin Osmanlı Döneminde bile dinsel bir önem taşıyan bir yer olduğunu göstermektedir.

Antik Kentin en kuzeyinde yer alan akropol, kuzeyde bir içkale ile aşağı kaleden oluşmaktadır. İçkale içinde, Likya’da ve özellikle Limyra’daki Pers etkisini yansıtan ateş altarları dikkat çekicidir. Aşağı Kale’de sur, sarnıçlar, Bizans kilisesi ile Perikles heroonu yer almaktadır. Büyük ölçüde Ksanthos’daki Nereidler Anıtının örnek alındığı anıt mezar, İ.Ö.390-370 yılları arasında inşa edilmiştir. Yapının alınlıkları kabartmasızdır. Ancak, güney alınlık kısmında Bellerophon’un Khimaira’yı öldürme sahnesi bulunmaktadır.

Perikles Anıtından aşağı inişi sağlayan merdiven şeklindeki yol, hemen tiyatronun kuzey girişindeki yamaç evleri diye adlandırılan Likya dönemine ait evlerle sınırlanmaktadır.

Akropolün düzlüğe ulaştığı yerde, orijinali Helenistik Döneme ait olan ve 141 depreminden sonra Opramoas’ın yardımlarıyla ayağa kaldırılan tiyatro en önemli yapıdır. Sahne binası üzerinden Turunçova-Kumluca karayolunun geçtiği tiyatro, tüm izleyici yerleri ve sahneyi güneş ışınlarından koruyan güneş tentesi bulunan Roma tiyatroları tipindedir.

Karayolunun güneyi, Limyros çayı ile doğu ve batı olmak üzere bölünmüş iki ayrı ada halindedir. Doğuda surla çevrili kısma giriş, Bektaşi babası Kâfi Babanın Tekkesi yakınında iki kare planlı kule ile kontrol altına alınmış kapı ile sağlanmıştır. Bu kapıdan başlayan antik sütunlu caddenin kuzeyinde “Piskoposluk Kilisesi”, güneyinde de “Piskoposluk Sarayı” yer almaktadır. Her iki yapı da erken Bizans dönemine aittir.

Limyros çayının batısındaki kısımda erken Bizans dönemi surlarıyla çevrili olup, bu kısım, doğudakine göre daha eski kalıntıları içermektedir. Surun güney duvarı içerisinde “Ptolemaion” diye adlandırılan bir yapı ortaya çıkartılmıştır. Doğu kısımdan gelen sütunlu cadde, bu yapıda son bulmaktadır. Arsinoe veya Berenike’ye ithafen yapılmış olan iki katlı bu yapının çatısı, defne yaprakları şeklinde örtülü bir tarzdadır. Ptolemaion’un güney köşesinde ufak bir kilise kazılar sırasında ortaya çıkartılmıştır.

Batı kısımdaki önemli diğer bir yapı da Suriye seferinden dönerken 4 yılı 21 Şubatında Limyra’da ölen, Augustus’un manevi oğlu ve torunu Gaius Caesar için yapılmış sembolik anıt mezar Kenotoplıdır. Gaius Caesar’ın külleri Roma’ya yollanmış, ancak öldüğü yer olan Limyra’da babası Augustus’un emri ile imparatorluk sanatçıları tarafından bu yapı yapılmıştır.

Limyra Antik Kenti, Lykia’nın kaya mezarı yönünden en zengin yeridir. Limyra, 400′ü aşkın ve büyük çoğunluğu gerçek kaya mezarlarıyla Lykia’nın bu yönde ilkidir ve çoğu mezar, Lykia dilinde yazılmış kitabeleriyle ismen bilinmektedir. Kentin, sur dışında ve güneyinde düzlükte yer alan nekropol alanı Roma İmparatorluğu çağına aittir.

Sahilkent – Hasyurt – Kumluca 

Paftadaki Likya yolunun tamamı, denize paralel olarak kumsal üzerinde ilerler. İstenirse, Lkya patikasında ayrılarak , umluca ilçe merkezine giden karayolu takip edilir ve Arkeolojik Rhodiapolis ve Korydalla yerleşimleri ziyaret edilebilir.

CORYDALLA

Hacıveliler Köyünde bulunan Corydalla, iki tepe ve eteklerine yayılmıştır. Corydalla, Gagai ve Rhodiapolis ile birlikte Likya Birliğinde temsil edilmiş, bu üçlü birliğin en büyük kenti olmadığı halde liderliğini üstlenmiştir.

Kentte 19. Yy. sonu, 20. Yy. başında bazı tespit edilen tiyatro gibi kalıntılardan birçoğu günümüze kadar ulaşamamıştır. Corydalla da, bugün göze çarpan belli başlı eserler hamam, suyolu ile iki Büyük ve Küçük Asar Tepeler üzerinde bulunan sarnıçlar, kaya mezarları, özenle yapılmış bir duvar işçiliği gösteren büyük mozaikli bir yapıdır.

Corydalla, kalıntılarından çok, 1963 yılında yapılan kaçak kazı sonrası çıkartılan ve bir kısmı yurtdışına kaçırılan, Bizans maden sanatında ayrı bir yeri olan definesi ile anılmaktadır.

RHODIAPOLIS

Kumluca/Sarıcasu Köyünün kuzeydoğu yönünde, Finike Ovasını çevreleyen dağlar kavisi üzerinde denizden yaklaşık 300 metre yükseklikte kurulmuş olan Rhodiapolis de yapılan arkeolojik kazılar kentin İ.Ö. 5. Yy. öncesine uzandığını göstermiştir. Antik kaynaklarda “Rhodia” olarak da geçen kentin yerel adının “Wedrei/Wedrenehi” olduğu Likçe yazıtlardan bilinmektedir.

Roma döneminde en zengin devrini yaşamış, Likya birliğine dahil olmuş ve adına para basılmış önemli bir birlik üyesidir. Roma dönemi özelliğini burada etkin olarak belirlemiş, imparator kültleri ve görkemli özel yapılar inşa edilmiş, imparatorlar adına ayinler düzenlenmiştir. Kent, Bizans döneminde de yaşamını sürdürmüş olup, birçok Bizans kalıntısı mevcuttur.

Rhodiapolis’de dar ve zor arazide oldukça başarılı bir kent yaratılmıştır. Tiyatronun üst sıralarında oturan birisi, kent merkezindeki tüm kamu yapılarını bir arada görme şansına sahiptir.

Kentin dikkati en çok çeken özelliği, eğimli arazide yapılar için uygun düzlüklerin aynı zamanda su ihtiyacını karşılayan sarnıçlarla sağlanmasıdır. Su kaynaklarının yetersizliği kentin gelişememesindeki en önemli etkenlerden birisi olarak görülmektedir. Kentin su ihtiyacı büyük oranda sarnıçlardan karşılanmıştır. Sarnıçların içinde 1300 m3 kapasiteli olanı olsa da kapasite ortalama 600-700 m3′dür. Sarnıçların bir kısmı birbirine künklerle bağlanarak suyun bitmesi durumunda diğer sarnıçtan su temin edilmesi sağlanmıştır.

Kentte küçük taşlardan harçlı veya harçsız olarak inşa edilmiş, hala ayakta olan çok sayıdaki yapı bulunmaktadır. Kentin doğusunda eteklerdeki hamamdan yukarıya kent merkezine bağlanan ana cadde boyunca oluşturulan ara sokaklarla yapılara ulaşım sağlanmıştır.

Ana yolun başlangıcındaki Roma Hamamı geleneksel Likya Bölgesi hamam tipindedir. Yaklaşık 1100 m2′lik bir alanı kapsayan hamama Bizans döneminde müdahaleler yapılmıştır. Bu dönemde hamamın hemen hemen tüm bölümleri farklı kotlarda değişik amaçlar için kullanılmıştır.

Kentin en merkezi yapısı Agora’dır. Agora ve Stoa birlikte organize edilmiştir. Stoa zemini mozaik ile kaplıdır. İki katlı Stoanın karşısında Agora boyunca devam eden 3 basamaklı oturma sıraları meydanda çeşitli etkinliklerin yapıldığını göstermektedir. Agora ve Stoa 2. yy. başlarına tarihlendirilmektedir.

Tiyatro yaklaşık 1500 kişi kapasitelidir. Cavea’sı yamaca oturtulmuştur. Oturma basamaklarındaki oyuklardan Cavea’nın çadırlarla örtüldüğü anlaşılmaktadır. Sahne binasının üst kısmı yıkılmıştır. Helenistik dönem tiyatrosu, Roma döneminde revize edilmiştir.

Tüm Likya Bölgesinde özellikle 141 depreminden sonra kentlerin yeniden inşasına yardım eden, yıllık gelirinin bir kısmını Likya Birliğine bağışlayan, festivallere, yoksullara destek veren Opramoas Kumlucalı varlıklı bir ailenin üyesidir. Annesi Corydalla’lı; babası Rhodiapolis’lidir.

Tiyatronun sahne binasının arkasında ünlü Opramoas anıtı bulunmaktadır. Anıt ünlüdür çünkü yüzündeki yazıtlar, antik dünyanın ikinci en uzun Yunanca yazıtıdır. Opramoas’ın tüm yardımları, onurlandırmaların listesi, çeşitli devlet adamlarıyla yapılan mektup yazışmaları bu yazıtta yer almıştır. Tapınak 2. yy. Roma Dönemi tapınağıdır. Anıt 7.6×6.7 m boyutlarında olup, iyi işlenmiş kare bloklardan inşa edilmiş olup cepheden basamaklarla çıkılan bir podyuma sahiptir.

Mezarın güney ve batısı boyunca tiyatronun sahne binasına kadar Stoa uzanmaktadır. Stoa duvarı boyunca 8 adet niş yer almaktadır. Kazılarda Stoanın ortasında yaklaşık 5 metre çapında, Stoanın nitelikli mermerden mimari elemanları ve heykellerini kirece dönüştürmek amacıyla açılmış bir kireç ocağı ortaya çıkartılmıştır. Güneye doğru 63 m aşağıda, küçük taşlar ve harç ile yapılmış, halen 6 m yüksekliğe kadar korunmuş yapı Opramoas tarafından babası Apollonios ve annesi Aristokila’ya adanmıştır.

Tiyatronun üst kısmında batıya doğru, sadece apsisi koruna gelmiş bir kilise göze çarpmaktadır. İmparator Kült Salonu (Sebastion), Opramoas tarafından 2. yy. da yaptırılmıştır. İki katlıdır. Heykellerle donatılmış nişli alanların bulunduğu katı kent merkezine bakmaktadır. Heykellere ait nişler ve yazıtlı heykel altlıkları yerlerinde korunmuş, heykeller 1971 yılında Antalya Müzesine taşınmıştır.

Sebastion’un güneybatısında Kader Tanrıçası Fortuna’ya adanmış Tapınak, onun bitişiğinde de tıp adamı, şair Herakleitas tarafından 2. yy. da yaptırılmış Kütüphane bulunmaktadır. Herakleitas da Opramoas gibi Kumluca’nın ünlü, zengin ve yardımsever kişilerinden birisidir.

İmparator Kült Salonuna bitişik 2. yy. ait Herakleitas tarafından yaptırılan Asklepeion Yapısında (Tedavi Merkezi) gerçekleştirilen kazılar, hasta odaları olarak tasarlanan mekanların daha sonraki dönemlerde konut ve farklı amaçlar için kullanıldığını göstermiştir.

Fortuna tapınağı dışında Stoanın güney başında ve Akropolde iki tapınağın daha varlığı bilinmektedir.Kentin en erken Nekropol Alanı, kuzeydeki vadide yer alan Klasik dönem, Likçe yazıtları bulunan kaya mezarlarıdır. Kentin çevresindeki Roma dönemi nekropolleri daha çok tonozlu oda mezarlar ve lahitlerden oluşmaktadır.Doğu ve batı yamaçlarında Likya tipinde lahit grupları ve çevredeki kayalıklarda da bazıları sade, bazıları işlenmiş kaya mezarları yer alır; bu kaya mezarlarından birkaçında, Likya dilinde olan yazıtlar görülmektedir.

Mavikent – Karaöz

Paftadaki Likya yolunun tamamı,  denize paralel olarak kumsal üzerinde ilerler. Mavikent yerleşiminin güneyinde sahilde Gagai arkeolojik yerleşim – su kemerleri görülebilir.

Her ne kadar pafta lejantında market veya yerleşim olarak işaret konulmuş ise de, bu paftadaki yerleşimlerin özellikle sahildeki kısmı, yazlık,  tatil amaçlı yerleşimler olup, kış aylarında boş olma ihtimalleri yüksektir. Özellikle yiyecek ve su için market yazın bulunur.

GAGAİ

Antalya İli, Kumluca İlçesi, Mavikent Beldesi sınırlarında bulunan Gagai, yöresel ismi Aktaş olan, kumsalda bulunan beyaz kalker tepeciğinin kuzeyindeki tepe, etekleri ve önündeki düzlük üzerinde kurulmuştur. Yerleşimin adı antik kaynaklarda ilk olarak “Palaion, Teikhos yada Eski Kale” biçiminde geçmektedir.

Pek çok kaynakta kentin isminin Dorca toprak anlamına gelen “Ga” kelimesinden türetildiği yada Nemius adında Rodoslu bir komutanın Likya ve Kilikyalı korsanlara karşı bir savaş kazandıktan sonra, bir fırtınanın içine dalarak gemisinin tehlikeye düştüğü, geminin tayfasının da karayı görünce “ga ga” diye bağırdığı şeklinde söylenceler olsa da Gagai kelimesinin eski Anadolu dillerinde bulunan ve Likçe yazılı sikkelerde “Gaxe” olarak geçen “Hahha” kelimesinden geldiği tahmin edilmektedir.

Yakınlarında ismini kentten alan Gages isimli bir akarsu ve Gagates isimli bir linyit ocağının bulunduğu, kentin ününün buradan geldiği söylenmektedir. Gagai, Rhodiapolis ve Corydalla ile oluşturdukları, Corydalla’nın liderliğini yaptığı birlikle Likya Birliğinde temsil edilmiştir. Roma Dönemi kaynaklarında sıkça anılan kente Opramoas tarafından hamam inşaatı için bağış yapılmıştır.

Gagai sikke basan kentlerden olup ilk sikkesini Klasik dönemde basmıştır. Kent sikkelerinin üzerinde yer alan Athena betimlemesinden kentte kutsal sayılan Tanrının Athena olduğu tahmin edilmektedir.

Klasik-erken Helenistik döneminden itibaren yerleşim görmüş olan Gagai, Roma döneminde büyümüş, tepenin etekleri ve düzlüklerde yapılar inşa edilmiştir. Kent, Akropol, Aşağı Akropol, Kent Merkezi ve Nekropol alanlarından oluşmaktadır.

Kentin Akropolü kara ve deniz yollarının rahatlıkla kontrol edilebildiği bir tepe üzerindedir. Akropol aynı zamanda kentin en erken dönemine ait yapı kalıntılarını içermektedir. Akropoldeki dikdörtgen formlu kalenin duvarları erken Bizans dönemine aittir. Kalenin içinde Helenistik dönemde yapılmış bir kale kalıntısı bulunmaktadır. Kule, kentin en yüksek ve bölgeye hakim noktasındadır. Akropolün batısında 5. yy.’a ait bir kilise kalıntısı bulunmaktadır.

Aşağı akropol, denizden yükselen ilk tepe üzerindedir. Sur duvarlarının 6.-7. yüzyıllardaki ilk Arap saldırıları sırasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Aşağı Akropolün içindeki kule kalıntısı, 10.-12. yüzyıllara tarihlendirilmiştir.

Akropolün batı ve kuzeybatısındaki düzlükler, Gagai kentinin merkezini oluşturmuştur. Hamam, Tiyatro, Aquadukt, Nymphaion olduğu tahmin edilen kamusal yapılar bu düzlüktedir. Ancak yapı kalıntılarındaki tahribat ve belirsizlik işlevleri konusunda tahminden öte gidememektedir.

Kentin Nekropolü, Akropolün kuzey yamaçlarındaki kayalıklardadır. Mezarlar, Helenistik ve Roma dönemi özelliklerini göstermektedir. Likya tipi hiçbir mezara rastlanmamıştır.

Karaöz – Adrasan

Likya yolu paftalarının yerleşim düzeni dolayısıyla, bu paftada gösterilen Likya yolu, kıyıdan Karaöz yerleşimine ulaşır ve geçtikten sonra toprak yolu paralel olarak buruna doğru devam eder. Bu kısım pafta no:22 de gösterilmiştir. Daha güney kısımda bulunan Gelidonya Feneri nin olduğu yamacı dolanarak tekrar 21. nolu paftada görüldüğü üzere orman içi patikasından Adrasan yerleşimine iner. Adrasan sahilini geçerek sahilin sonundaki dere yatağından yukarı doğru yönelir. Asfalt yol üzerinde , dere yatağı üzerinde pansiyon ve restaurantların bittiği noktada sağa doğru yönelerek Olympos yerleşimine doğru tepeye tırmanmaya başlar.

Adrasan yerleşimi, bu paftada her türlü yiyecek,su ve diğer ihtiyaçların giderilmesi için uygun olan tek yerleşimdir.

ADRASAN
Adrasan, deniz ticaret yolu üzerinde, Likya’nın yoğun yerleşime sahip olan bir bölümünde yer alan korunaklı doğal limanlarından birisidir. Günümüzde bu koyun bir kısmı Adrasan Çayının taşıdığı alüvyon ile dolmuş ve deniz suyunun da çekilmesiyle bataklık alanlar oluşmuştur.

Kaş-Kekova’dan itibaren Phaselis Antik Kentine kadar uzanan deniz ticaret yolu üzerindeki korunaklı tek doğal liman konumundaki Adrasan da bilinen arkeolojik kalıntılardan biri, koyun kuzeyinde koya hakim bir tepede bulunan gözetleme kulesi, diğeri koyun batısındaki tepede yer alan geç döneme ait harçlı sur duvarları ve yapı kompleksiyle göze çarpan kaledir.

Adrasan koyunun kuzeyinde bulunan ve Kızkalesi Tepesi olarak adlandırılan tepe üzerinde çeşitli dönemlere ait savunma amaçlı yapılar, tepenin zirvesinde de gözetleme kulesi bulunmaktadır. Adrasan koyuna tamamen hakim olan bu kule, Osmanlı Döneminde de kullanılmıştır.

Koyun batısında Çakmak Mahallesindeki tepede yer alan Bizans Kalesinin kuzeydoğusunda Adrasan Limanı ile Kızkale Tepesi kalenin görüş alanı içinde bir bazilika inşa edilmiştir. Kale, etrafındaki ovayı kontrol etmek için yapılmış olup, saldırılar sırasında yöre halkına da kaçış imkanı sağlamıştır.

Çakmak Mahallesinde iki kale arasındaki yamaçlarda, ana kayaya oturan, irili ufaklı basit taşlarla oluşturulmuş ve üzerleri yassı taşlarla kapatılmış 11 adet mezar açığa çıkartılmıştır.

Mezarlarda ortaya çıkarılan eserler arasında, çok sayıda cam koku şişeleri, bronz aynalar, fildişi buluntular, pişmiş toprak eserler ve İ.Ö.I.yüzyıl sonlarına tarihlendirilen sikkeler yer almaktadır. Mezarların sıralanış şekli bu alanın büyük olasılıkla nekropol alanı olduğunu göstermiştir. Mezarlar içerisindeki nitelikli buluntular, buradaki yerleşimin Akdeniz ticaret yolu üzerinde önemli bir paya sahip olabileceğini işaret etmektedir.

Korsan Koyu – Gelidonya Feneri

Likya yolunun bu bölümünde , Karaöz yerleşiminden güneye,doğru yönelen patika, toprak yol üzerinde yarımadanın uç kısmına kadar devam ettikten sonra sola doğru işaret ile ayrılarak, orman içerisinde yükselerek Gelidonya burnu ve fenerini gören bir yamaca ulaşır. Bulunduğu tepenin sırtını takip ederek bir miktar daha yükselen patika, daha sonra orman içerisinde inişe geçerek , güzel bir deniz manzarası ile kıyıya paralel olarak Adrasana doğru devam eder.

22 nolu pafta üzerinde , Melanippe olarak gösterilmiş antik yerleşimin bulunduğu yer (Korsan Koyu) bulunan çeşme dışında hiçbir yerde içme suyu bulunmaz. . MELANIPPE Melanippe Antik Kenti, Antalya İli, Kumluca İlçesi, Mavikent Beldesinde Karaöz koyundan 3 km uzaklıktaki yarımada üzerinde yer alan, Helenistik dönemden itibaren Gagai’nin egemenlik alanındaki küçük bir kıyı yerleşim alanıdır. Kentin önemi, çevresindeki diğer yerleşimlere de hizmet veren korunaklı doğal bir liman olmasından kaynaklanmaktadır.

Melanippe’nin hemen yakınındaki Gelidonya Burnu, 449 Kalias Barışı ile Persler ve Yunanlılar arasındaki deniz sınırını oluşturmuştur. Kentin Arkaik Dönemde bir Yunan Kolonisi olarak kurulduğu, İ.Ö.500 civarında yazan Miletos’lu coğrafyacı Hekataios’tan anlaşılmaktadır. Kentin adı Yunanca olup, melas (siyah) ve hippos (at) sözcüklerinden üretilmiştir. Kent devamlılığını Ortaçağda bazen Sanetus Stephanus/Hagios Stephanos, bazen de Karaozi adı altında sürdürmüştür. Bu adın kente, limanın kuzeybatısında düzlük bir alanda Aziz Stephanos için yapılmış olan ve temelleri hala ayakta duran üç nefli bir kiliseden dolayı verilmiş olduğu tahmin edilmektedir. Bu kilisenin denizcilere hizmet veren bir kilise olduğu, dış duvarlarında sıva üstüne kazınmış gemi ve tekne grafittilerinden anlaşılmaktadır.

Üç taraftan surlarla çevrilmiş olan kente, limanın güneyinden, batı yönünde tepeye çıkan bir patika sayesinde rahatça ulaşılmaktadır. Giriş kapısı, güney surların dışına yapılmış olan dikdörtgen bir kulenin yanında bulunmaktadır. İ.S.5.yüzyılda inşa edildiği tahmin edilen surların bu kısmı oldukça iyi korunmuştur. Kentte ayakta kalan binalar kuzeyde yer almaktadır. Genelde iki kattan oluşan özel konutların alt katları tonozlu sarnıçlarla donatılmıştır. Yerleşim alanına yayılan yapıların tümü Bizans Dönemine aittir. Erken dönem yapı taşları bu yapılarda kullanılmıştır. Oldukça dar olan sokaklar 2 m.’ yi aşmamaktadır.

Tepenin en yüksek noktasına kurulmuş olan 3 nefli bazilika, Hagios Stephanos Bazilikasından daha küçüktür. Bazilikanın güneyinde, yerleşim alanının orta kısmında ana kayaya oyulmuş olan işlik üniteleri, burada bir zamanlar zeytinyağı üretildiğini göstermektedir. Liman çevresindeki yapı kalıntılarının limanla ilgili işlevlere sahip olduğu tahmin edilmektedir. Bazı kaynaklarda kentte bir Athena Tapınağı olduğu yazılsa da mevcut kalıntılarda Tapınağa ilişkin bir ize rastlanmamıştır. Koyda, deniz altında lahitler ve ostothek bulunmuştur.

Adrasan – Olympos  

Adrasan’dan gelen patika, orman içerisinden , Musa dağının kuzey yamaçlarına kadar vadi içerisinden tırmanarak Olympos yerleşiminin etrafından yeniden inişe geçer. Sandal ağaçlarının oluşturduğu peyzaj içerisinde orman içerisinde ilerleyen patika, dere yatağına paralel olarak vadi kenarından Olympos sahil yerleşimine ve Korykos arkeolojik yerleşimine ulaşır.

Patika boyunca, içme suyu kaynağı bulunmaz. Yiyecek, içecek ve diğer ihtiyaçların karşılanabileceği tek yerleşim sahil Olympos yerleşimidir.

CENEVİZ KOYU

14. YY. Deniz rehberlerinde Ceneviz Koyu emin bir sığınma Limanı olarak gösterilmişken Piri Reis Haritasında da işaretli olan koyu 19. yy. seyyahlarından bazıları Likya’nın en önemli limanlarından birisi olarak tanımlamaktadır.

Vadinin doğu yamacında koya hakim konumda Roma ve Bizans döneminde kullanılan açık denizde fırtınadan kaçan gemicilere hizmet etmek amacıyla yapıldığı tahmin edilen iki katlı yapı kalıntıları bulunmaktadır. Bölgenin Ortaçağda denizcilik açısından önemli ve Venedik, Ceneviz ve Rodos şövalyelerinin bu kıyılarda aktif olması nedenleriyle Ceneviz koyunun özellikle 15. yy. ‘da önemli bir sığınma yeri olduğu, ismini de bu dönemden aldığı tahmin edilmektedir

SAZAK KOYU

Gündoğusu hariç her türlü havaya kapalı konumuyla antik dönemden günümüze kadar gelen süreç içerisinde Sazak Koyu, denizciler için bölgenin önemli sığınak noktalarından birisi olmuştur.

Kıyının yaklaşık 700-750 metre gerisinde doğu-batı uzantılı bir sırt üzerinde duvarları temel seviyesinde izlenebilen 5-6 mekandan, zeytin işliklerinden oluşan, yüzeydeki buluntulardan Roma döneminde aktif olduğu anlaşılan küçük bir çiftlik yerleşimi bulunmaktadır. Yerleşimin güneyinde ise teknesi ana kayaya oyulmuş semerdam biçimli kapağı olan bir lahite rastlanmaktadır

OLYMPOS

Likya’nın doğusunda yer alan Olympos’un adı eski Anadolu dillerinde “Yüksek Dağ, Ulu Dağ” anlamında kullanılmıştır.

Kentin kesin kuruluş tarihi bilinmemektedir. Olympos, Likya Birliği içerisinde 3 oy hakkına sahip 6 ayrıcalıklı kentten birisidir. Hatta bazen birlik başkanı bu kentten çıkmıştır. İ.Ö.80 yılında kent, korsanların eline geçmiştir.

Kilikyalı korsanların en ünlülerinden Zeniketes, Olympos yakınlarında bir kalede oturmuştur. Bölgeyi korsanlardan temizlemek için gelen Roma Donanması, İ.Ö.78 yılında yapılan deniz savaşını kazanarak Zeniketes’in ünlü şatosunu yerle bir etmiştir. Roma İmparatorluk Döneminde tekrar eski önemini kazanan kenti, İmparator Hadrianus ikinci Anadolu seyahatinde (129-131) ziyaret etmiştir. Bu dönemde kent, söz konusu ziyaretin onuruna Hadrianopolis olarak adlandırılmıştır.

6. yy. sonrası, bölgede yaşanan doğal afetler, 542 yılından başlayarak 8. yy’a kadar aralıklarla devam eden, 1346 yılında tekrarlayan veba salgını nedenleriyle tüm kıyı kentlerinde olduğu gibi Olympos’ta da nüfus azalmış, halk dağlık bölgelere doğru göç etmiştir.

Hıristiyanlık kente erken ulaşmıştır. 11. ve 12. yy’larda gerçekleşen Haçlı seferleri sırasında Venedik, Cenova ve Rodos şövalyelerinin istilasına uğrayan kentte, bu devirde Akropol ve güneyindeki yamaçta iki kale yapılmış ve kent içerisindeki bazı yapılarda yerleşmeler olmuştur.

15.yüzyılda, tüm Tekeli (Teke) yarımadası gibi Olympos da Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bu dönem iskan olmaması kentin Ortaçağ dokusunun büyük oranda korunarak günümüze ulaşmasını sağlamıştır. 18.yüzyıldan 20.yüzyıl başlarına kadar Yörükler tarafından kışlak olarak kullanılmıştır.

Olympos, Klasik, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait yerleşim izlerinin görülebildiği bir kenttir. Şehirde en yoğun yerleşim ortasından akan Göksu Çayının her iki yakasında gerçekleşmiştir. Antik dönemde kentin kuzey ve güney yakası birbirine üç gözlü olduğu tahmin edilen bir köprü ile bağlanmıştır. Çayın her iki yakasında devam eden duvarların izleri Helenistik döneme kadar uzanmaktadır. Roma dönemine ait anıtsal kamu yapıları kentin güneyinde; Bizans dönemine ait yapılar da kentin kuzeyinde konumlanmıştır.

Kentin Akropolü, deniz seviyesinden yaklaşık 50 m. yüksekliktedir. Akropolün deniz seviyesinde, kentin içine uzanan Liman Caddesinin başında Liman Anıtsal Mezarları yer almaktadır. Roma dönemine ait bu mezarlardan en özgünü, üzerinde gemi kabartması ve yazıtı olan Kaptan Eudemos’un lahdidir.

Akropolün batı eteğinde Bizans Hamamı, Şapel ve Liman Caddesi üzerinde 19. yy.’ da yapılmış bir değirmen kalıntısı vardır.

Değirmenin su kanalı Bizans dönemine ait duvar parçaları kullanılarak yapılmıştır. Aynı zamanda yürüyüş yolu olarak da kullanılan kanalın, kuzeydoğusunda Lykiarkh’ın mezarı ve 570′li yıllarda kullanıldığı tahmin edilen mozaikli bir yapı kalıntısı yer almaktadır. Yapıda Haç motifleri işlenmiştir.

Doğal afetler sonucu yıkılmış ve bataklık haline gelmiş tapınağa ilişkin günümüze ulaşan kalıntı sadece anıtsal kapıdır. Tapınak anıtsal kapısının yanında kilise ve şapeller, yapı kalıntıları bulunmaktadır.

Liman Caddesinden batıya doğru devam edildiğinde caddeye paralel yer yer ikinci ve üçüncü katları ayakta kalmış, sokak düzeni oluşturan yapı kalıntılarına rastlanmaktadır. Yapı kalıntılarının batısı tekli, ikili yada üçlü yerleştirilmiş lahitlerin yer aldığı Kuzey Nekropolüdür.

Kentin güneyindeki, Tiyatro, Hamam, erken Hıristiyanlık dönemine ait Liman (Büyük) Bazilikası gibi yapılar Roma döneminin önemli kamusal yapılarıdır. Tiyatronun cavea ve sahne binasının 141 yılındaki depremden zarar gördüğü tahmin edilmektedir.

Tiyatronun batısında ve Olympos çayının güney yakasında yer alan Nekropol alanlarındaki mezarlar ise Likya Bölgesinden çok Kilikya Bölgesi mezarlarıyla benzerlik göstermektedir.

Olympos kentinin Helenistik Dönem yerleşmesinin yukarıda Yaylalık Tepe olarak geçen kısımdaki yerleşim olduğu, Roma Döneminde kentin sahile taşındığı tahmin edilmektedir. Denizden yaklaşık 700 metre yükseklikte bulunan Yaylalık Tepedeki kent yerleşimine giriş kuzeybatıdaki kapıdan sağlanmıştır. Yerleşimin bu kısmı blok taşlardan örülmüş savunma duvarlarıyla çevrilmiştir. Giriş kapısının doğusunda bir kule vardır. Güneybatı kayalık olduğundan bu kısımda sur duvarına ihtiyaç duyulmamıştır. Giriş kapsından devam eden cadde Agoraya ulaşmaktadır. Agoranın doğusu ve batısı yerleşim alanı olarak kullanılmış olup, yol boyunca birçok kamusal yapı ve sarnıçlara rastlanmaktadır. Yapılardan birisi çok kaliteli taş işçiliği bulunan Helenistik Döneme ait tapınak kalıntısıdır. Yerleşimin güneydoğusunda Bizans Dönemine ait yapı kalıntıları yer almaktadır.

Olympos – Çıralı

Olympos sahil yerleşiminde sahile açılan patika, Çıralı sahili boyunca devam ederek Çıralı sahilinin sonuna doğru, doğu ve batı rotaları olmak üzere ikiye ayrılır. Doğudan devam eden patika, denize yakın, düşük rakımda devam ederek koyların etrafından dolanarak Phaselis arkeolojik yerleşimine doğru devam edecektir. Batıdan devam eden patika ise, Ulupınar ve Beycik yönünde yüksek rakımlara yükselerek Tahtalı dağı üzerinden kuzey yönünde yüksek rakımda devam edecektir. Pafta üzerinde, Olympos ve Çıralı yerleşimlerinden her ikisinde de yiyecek, alışveriş ve konaklama imkanı sağlayan tesisler mevcuttur.

KHIMAIRA (YANARTAŞ)

Olympos Antik Kentinin kuzeyinde yer alan Çatal Dağın kuzeydoğu yamacında uzanan Khimaira, insanoğlunun binlerce yıldır sönmeyen metan gazı alevleri karşısında yarattığı efsane ve mimarinin en somut göstergesidir.

“Likya’nın sönmeyen ateşi” olarak adlandırılan Khimaira için ilk kez Homeros tarafından aktarılan efsane, Bellerophontes ile Khimaira isimli canavar arasında geçen mücadeleyi anlatmaktadır.

Yeraltı yaratıklarından Typhan ve Ekhidna’nın birleşmesinden doğan Khimaira’nın, Bellerophontes’in uçan atı Pegasos’a binerek öldürülmesi sırasında son nefesini verirken bile ağzından alevler çıkması, “Yanartaş” efsanesi ya da “Likya’nın sönmeyen ateşi” olarak günümüzde de anlatılmaktadır.

Khimaira, metan gazının yer yüzüne ulaşıp yanmasından oluşmuş doğal bir ateştir. Antik dönemde bu ateş çevresi önemli bir Hephaistos kült merkezi olarak kullanılmıştır.

Mitolojiye göre, Hephaistos, doğduğunda çirkin bir görünüme sahip olması nedeniyle, Zeus tarafından Olympos Dağından fırlatılmıştır. Çirkinliğiyle birlikte topallığı nedeniyle diğer tanrılar tarafından hor görülen Hephaistos, yer ve gökyüzünden kaçarak yanardağların altına yerleşmiş ve kendisine demirciliği meslek edinmiştir.

Çevresindeki Hephaistos tapınağı nedeniyle, Khimaira’nın diğer bir ismi Hephaisteion’dur. Hephaistos, Roma Döneminde Olympos Kentinin baş tanrısı konumundadır.

Hıristiyanlığa geçişle, Hephaistos kültünün sona ermesinden sonra da Yanartaş, uzun bir süre kutsallığını koruyabilmiştir. Bugün bile bazı yazıtları ve sunak kalıntıları görülebilen tapınağın üzerine, Bizans döneminde büyük bir Bazilika yapılmıştır. Bazilikanın doğusunda alt kısımda yine Bizans dönemine tarihlendirilen yapılar yer almaktadır. Bu kısımda, Roma Devrine ait bir çeşme yapısı bulunmaktadır.

Ulupınar çayının oluşturduğu küçük Çıralı ovasının güneybatı yamaçları izlenerek ulaşılan kuru dere ile Khimaira arasında kalker taşlarından yapılmış antik bir yol vardır. Yer yer yıkılmış ve yok olmuş yol Khimaira’ya kadar izlenebilmektedir.

Kalıntıların kuzeybatısında ikinci, kuzeyinde de üçüncü bir ateş daha yer alır. Ayrıca Çatal Dağın güney belinde bir kule ve yer yer antik patika izleri, kulenin batı tarafında küçük bir yerleşim, ikinci yanarın yanında niteliği belirlenemeyen toplama taşlarla yapılmış üçüncü bir yerleşim grubu mevcuttur.

Ulupınar deresinin güneyinde Göktaş Mevkii denilen yerde, Ulupınar deresine ve vadisine hakim 20-25 m yüksekliğinde doğal kaya bloku üzerine yapılmış yüzeyden izlenebildiği kadarı ile Geç Helenistik dönemden Geç Bizans dönemine kadar kullanılmış oldukça sağlam bir kale kalıntısı mevcuttur.

Olympos – Çıralı

Olympos sahil yerleşiminde sahile açılan patika, Çıralı sahili boyunca devam ederek Çıralı sahilinin sonuna doğru, doğu ve batı rotaları olmak üzere ikiye ayrılır. Doğudan devam eden patika, denize yakın, düşük rakımda devam ederek koyların etrafından dolanarak Phaselis arkeolojik yerleşimine doğru devam edecektir. Batıdan devam eden patika ise, Ulupınar ve Beycik yönünde yüksek rakımlara yükselerek Tahtalı dağı üzerinden kuzey yönünde yüksek rakımda devam edecektir. Pafta üzerinde, Olympos ve Çıralı yerleşimlerinden her ikisinde de yiyecek, alışveriş ve konaklama imkanı sağlayan tesisler mevcuttur.

KHIMAIRA (YANARTAŞ)

Olympos Antik Kentinin kuzeyinde yer alan Çatal Dağın kuzeydoğu yamacında uzanan Khimaira, insanoğlunun binlerce yıldır sönmeyen metan gazı alevleri karşısında yarattığı efsane ve mimarinin en somut göstergesidir.

“Likya’nın sönmeyen ateşi” olarak adlandırılan Khimaira için ilk kez Homeros tarafından aktarılan efsane, Bellerophontes ile Khimaira isimli canavar arasında geçen mücadeleyi anlatmaktadır.

Yeraltı yaratıklarından Typhan ve Ekhidna’nın birleşmesinden doğan Khimaira’nın, Bellerophontes’in uçan atı Pegasos’a binerek öldürülmesi sırasında son nefesini verirken bile ağzından alevler çıkması, “Yanartaş” efsanesi ya da “Likya’nın sönmeyen ateşi” olarak günümüzde de anlatılmaktadır.

Khimaira, metan gazının yer yüzüne ulaşıp yanmasından oluşmuş doğal bir ateştir. Antik dönemde bu ateş çevresi önemli bir Hephaistos kült merkezi olarak kullanılmıştır.

Mitolojiye göre, Hephaistos, doğduğunda çirkin bir görünüme sahip olması nedeniyle, Zeus tarafından Olympos Dağından fırlatılmıştır. Çirkinliğiyle birlikte topallığı nedeniyle diğer tanrılar tarafından hor görülen Hephaistos, yer ve gökyüzünden kaçarak yanardağların altına yerleşmiş ve kendisine demirciliği meslek edinmiştir.

Çevresindeki Hephaistos tapınağı nedeniyle, Khimaira’nın diğer bir ismi Hephaisteion’dur. Hephaistos, Roma Döneminde Olympos Kentinin baş tanrısı konumundadır.

Hıristiyanlığa geçişle, Hephaistos kültünün sona ermesinden sonra da Yanartaş, uzun bir süre kutsallığını koruyabilmiştir. Bugün bile bazı yazıtları ve sunak kalıntıları görülebilen tapınağın üzerine, Bizans döneminde büyük bir Bazilika yapılmıştır. Bazilikanın doğusunda alt kısımda yine Bizans dönemine tarihlendirilen yapılar yer almaktadır. Bu kısımda, Roma Devrine ait bir çeşme yapısı bulunmaktadır.

Ulupınar çayının oluşturduğu küçük Çıralı ovasının güneybatı yamaçları izlenerek ulaşılan kuru dere ile Khimaira arasında kalker taşlarından yapılmış antik bir yol vardır. Yer yer yıkılmış ve yok olmuş yol Khimaira’ya kadar izlenebilmektedir.

Kalıntıların kuzeybatısında ikinci, kuzeyinde de üçüncü bir ateş daha yer alır. Ayrıca Çatal Dağın güney belinde bir kule ve yer yer antik patika izleri, kulenin batı tarafında küçük bir yerleşim, ikinci yanarın yanında niteliği belirlenemeyen toplama taşlarla yapılmış üçüncü bir yerleşim grubu mevcuttur.

Ulupınar deresinin güneyinde Göktaş Mevkii denilen yerde, Ulupınar deresine ve vadisine hakim 20-25 m yüksekliğinde doğal kaya bloku üzerine yapılmış yüzeyden izlenebildiği kadarı ile Geç Helenistik dönemden Geç Bizans dönemine kadar kullanılmış oldukça sağlam bir kale kalıntısı mevcuttur.

Ulupınar Beycik

Chimaira (Yanartaş) tan kuzeye doğru çam ormanı içerisinde ilerleyen Likya yolu patikası (batı rotası) , anayol etrafında bulunan Ulupınar yerleşimi içerisinden geçerek Beycik yerleşimine doğru yine kızılçam ormanı içerisinde yükselişe geçer. Yukarı Beycik yerleşimi yakınlarında ana yola paralel devam ederek, Tahtalı dağının batısında bulunan boğaza doğru dik bir şekilde yükselmeye devam eder.

Paftada, yiyecek için Ulupınar yerleşimi, konaklama, alışveriş gibi ihtiyaçlar için ise yukarı Beycik yerleşimi gereken imkanları sunmaktadır.

Tekirova – Phaselis 

Çıralıda ikiye ayrılan Likya yolunun doğu rotası, sahilde muhtelif koyları geçerek Tekirova yerleşimine iner. Kasabanın bulunduğu düzlükte uzunca süre ilerleyerek kuzey yönünde devam ederek Phaselis arkeolojik yerleşimine ulaşır.
Yiyecek, içecek, konaklama ve alışveriş gibi ihtiyaçlar, bu paftada Tekirova yerleşiminden temin edilebilir.

PHASELIS

Antalya İli, Kemer İlçesi, Tekirova sınırları içerisinde yer alan, arkeolojik değerlerinin yanında sahip olduğu doğal güzellikleriyle de dikkatleri çeken Phaselis, İ.Ö.650 civarında Rhodoslular tarafından kurulmuştur. Kent, özellikle Klasik dönemde zengin ve güçlü bir kenttir. Deniz ticaretinden büyük kazanç sağlayan Phaselisliler, kurnazlık ve sahtekarlıklarından dolayı kötü bir şöhrete sahiptir.

Diğer Likya kentleri gibi İ.Ö.545 de Pers egemenliğine giren kent, 460′ lı yıllarda Atina-Delos birliğine katılmıştır. Phaselis’in birliğin kasasına ödediği yıllık 10 Talenton aidata bakıldığında, kentin o yıllarda ne kadar varlıklı olduğu anlaşılmaktadır.

İ.Ö.334 yılında Büyük İskender’e kapılarını açan kent, İ.Ö.309 yılından 197 yılına kadar Ptolemaios’ların yönetiminde kalmıştır. İ.Ö.160 yılından sonra Romanın egemenliği altında Likya Birliğine girmiştir.

Phaselis, İ.Ö.I.yüzyılda Olympos ile beraber devamlı korsanların saldırılarına maruz kalmış, bir müddet Zenekites’in elinde kalan şehir, tüm Likya ve Pamphylia’nın korsanlardan temizlenmesinin ardından 2.yüzyılda kenti ziyareti nedeniyle adına tak da dikilen İmparator Hadrian zamanında en parlak dönemini yaşamıştır.

3.yüzyılda korsan faaliyetleri yeniden başlamıştır. Bununla beraber, limanın bataklık haline dönüşmeye başlaması, bundan kaynaklanan tıkanıklık nedeniyle kentteki ihracatın azalması ve daha sonra gelen Arap akınlarının denizlerde yarattığı terör nedeniyle, Phaselis, önce ticari özelliğini, sonra da sosyal özelliğini kaybetmiştir. 11.yüzyıl sonrası için Phaselis adeta ölü bir kenttir.

Bir yarımada üzerinde kurulan kentin Büyük Liman (A Limanı), Askeri Liman (B Limanı) ve Güney Limanı (C Limanı) olarak adlandırılan üç limanı bulunmaktadır.

Yarımadanın üzeri, Erken Bizans döneminde ızgara planın uygulandığı bir kentin yapı, cadde ve sokaklarını sergilemektedir. Askeri Limandan, Güney Limanına kadar yarımada çevresinde, topografyaya uygun olarak geçirilmiş yine Erken Bizans dönemine ait surlar yer almaktadır.

Surlar içerisindeki en önemli anıtsal yapı, skene binası da geç dönem surları için kullanılmış olan tiyatrodur. İki katlı skenesiyle, tiyatro yapısı bugünkü görüntüsü ve planıyla tipik bir Roma Dönemi yapısıdır.

Antik Kentin en önemli ziyaret noktalarından birisi Askeri Liman ile Güney Limanını bağlayan Liman Caddesidir. Cadde tümüyle taş plakalarla kaplı olup, her iki yanında belirli aralıklarla kentin ünlülerinin heykellerinin yer aldığı yazıtlı kaideler bulunmaktadır. Bu kaidelerin birçoğu daha sonra Bizans Dönemi iskelesinin yapımı sırasında kullanılmıştır.

Cadde, Hadrian Agorası (Tetraganoz Agorası)’nın önünde yüksekçe bir alan oluşturmaktadır. Bu meydana her iki yönden basamaklı çıkışların varlığı, caddenin yalnız yaya trafiği için kullanıldığının göstergesidir. Cadde, alt yapısıyla her iki yanında yer alan yapıların pis sularını akıtmak için olduğu kadar, yağmur sularının da her iki yönde dağılımını sağlayan bir kanalizasyon şebekesine sahiptir.

Liman Caddesinin Büyük Limandan kente girişteki kısmında bulunan Hadrian Takı, dört köşesi aslan ayağı profilli elemanlarla süslenmiş, kare şekilli iki ayak üzerinde yükselen tek kemerli bir taktır.

Cadde üzerinde yer alan agoralardan Hadrian Agorası içinde yapılan kazılarda, en az üç yönde dükkanlar ile dükkanların önünde bir portikonun olduğu tespit edilmiştir. Agoranın kuzeyinde, 3.yüzyılın yöredeki diğer çağdaş yapılarını anımsatan çift mekanlı “Büyük Hamam” yer almaktadır.

Hadrian Agorasının caddeye bakan kapısının iki yanında 141 depremi sonrası, Opramoas’ın Phaselis’e katkılarını belirten kitabe ve heykeller bulunmaktadır.

Bir diğer agora olan, Domitian Agorasında kazı yapılmadığı için içi hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır. Agoranın liman caddesine açılan kapısı, ancak yayaların geçebileceği boyuttadır. “Domitian’ınlanetlenmesi”nin ardından kapı lentosundaki kitabeden Domitian ismi kazınmıştır.

Liman caddesinin kuzey ucu doğu yakasıyla, iskele babaları bile hala yerinde duran bir rıhtımla sonuçlanmaktadır. Doğudaki kalıntılardan da yararlanılarak oluşturulan dalgakıran kuzey limanını güvence altına alan bir önlemdir. Askeri limanın girişi ise fenerli olduğu kesin olan iki fener yapısıyla belirgindir.

Kentin nekropol alanı, Kemer-Kumluca karayolu girişinden kuzey limanına kadar olan kısımdır. Kuzey limanının batı yakasında birçok anıt mezar yapısı, ön ve kuzey, sonra doğu yönde limanı kuşatacak şekilde sıralanmıştır.

Tahtalı Dağı – Yayla Kuzdere 

Yukarı Beycik yerleşiminden kuzey yönünde ilerleyen Likya yolu batı rotası, tahtalı dağının batısındaki boğazdan geçerek, asırlık sedir ve ardıç ağaçları ve kar çukurları arasından ilerleyerek ortasında bir evin bulunduğu küçük bir düzlüğe iner. Bu noktaya inmeden önce ayrılan bir patika ile Tahtalı dağının zirvesine erişim mümkündür.

İçerisinde evin olduğu, kışın yüksek karla kaplı, yazın ise ikamet edilen bu küçük yaylada, köy evinin güneyinde, ağaç ovukları arasından akan çeşme ile içme suyu imkanı sağlamaktadır.

Düzlükten Yayla Kuzdere yönünde ilerlemek için Likya yol işaretlerine dikkat etmek gerekir. Nitekim, bölgede başka yürüyüş parkurları ile farklı tabela ve işaretler mevcuttur.

Likya yolu, bir yanında derelerin oluşturduğu büyük bir heyelan havzasına paralel olarak uzun bir süre iniş yaparak Yayla Kuzdere yerleşimine ulaşır. Burada, köy camisinin önünde içme suyu imkanı sağlayan çeşme mevcuttur. Köyün içerisinde karayolu kavşağında üstteki yol tercih edilerek bir süre karayolundan devam edilir. Birkaç yüz metre ilerde ise, yukarı doğru, evlerin bahçesinin yanından yukarı yönelen Likya yolu ayrımında işaretler silinmiş olduğundan bu noktaya dikkat edilmelidir. Aksi halde 7-8 km aşağıda bulunan Gedelma yerleşimine,  karayolundan gitmek zorunda kalınabilir.

Paftada yer alan rota, özellikle Alpin dağcılık için oldukça keyiflidir.

Phaselis – Çamyuva – Kuzdere

Phaselis arkeolojik yerleşiminden başlayarak denize paralel olarak kuzeye ve daha sonra kızılçam ormanları arasında dere yatağından Kuzdere yerleşimine doğru devam eder.
Phaselis arkeolojik yerleşimi ile ilgili bilgiler, 26 numaralı paftada verilmiştir. Bu paftada yiyecek, su ve konaklama için Çamyuva yerleşimi uygun imkanlar sağlamaktadır.

IDYROS

Idyros Antik Kenti hakkında antik kaynaklarda pek fazla bilgi bulunmamaktadır. Carl Ritter, “Phaselis’ten kuzeye doğru gidilince Cap Avova kuzey yamacından Egber mevkiinde antik çağlara ait bir gemici barınağı olan şehrin (Idyros Polis…)” olduğunun söylendiğini yazmıştır. Skylax ise Idyros şehrinin Phaselis (Tekirova) ile Lurnateia (Sıçan Adası) Adası arasında bulunduğunu yazmaktadır. Kipert ise haritalarında kenti, Kemer dağının güneydoğu sahilindeki koyda göstermektedir.

1977 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığınca Kemer’de bugün kıyıdaki Ayışığı günübirlik tesislerinin gerisinde yapılan kazı çalışmaları sonucu, bu alandaki kent, Idyros Antik Kenti olarak tanımlanmıştır. Yapılan kazıda, bir Bizans kilisesi ile çevresinde sivil mimariye ait yapılar, klasik ve Bizans dönemlerine ait mezarlar ortaya çıkartılmıştır.

Kilise 25×11.50 m boyutlarındadır. Plan yönünden 6. yüzyılda Anadolu’da görülen aynı plandaki kiliselerin özelliklerini taşımaktadır. Üç nefli kilisenin orta ve yan neflerinde, narteks ve aksonartaksda taban mozaik ile kaplıdır. Mozaikler turuncu kiremit kırmızısı, beyaz ve gri renkli taşlardan yapılmıştır. Geometrik motiflerin çoğunlukta olduğu süslemeler, kalp şeklinde bitkisel bordürlerle çevrilidir.

Kilisenin güneyinde bir şapel ortaya çıkarılmıştır. Şapel kilise apsisinin daha ilerisine doğru çıkmakta olup 7.55×5.20 m boyutlarında dikdörtgen bir yapıdır. Zeminin bir kısmı mozaik ile kaplıdır.

Kilisenin kuzeyinde ise Baptısterium bulunmaktadır. 7.35×6.65 m boyutlarında dikdörtgen bir oda şeklindedir. Taban mozaik döşenmiştir.

Kilise ve kompleksinin kazısı esnasında bulunan küçük buluntu ve sikkelerden bu kompleksin 4. ve 7. yüzyıllar arasında kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Kilisenin ve önündeki caddenin batısında yine kilise kompleksiyle aynı devir özelliğini gösteren duvarlardan yapılmış mekanlar bulunmaktadır. Bunlar sivil mimariye ait yapılardır. Bu mekanlar ev planı göstermeyen, birbiriyle ilişkili yan yana odalardır.

1977 yılında yapılan kazı çalışmaları Idyros Antik Kentinin bir bölümünü kapsamıştır. Yüzey araştırmaları sonucunda Bizans çağına ait yapı kalıntılarının güneydoğuya dere yatağına kadar uzandığı ve ayakları halen mevcut bir köprü ile Tatil Köyünün bulunduğu kısma bağlandığı tespit edilmiştir. Tatil Köyünün içinde bir kilise ile bir çok mimari kalıntılar bulunmaktadır. Bütün bu kalıntılar Bizans çağına aittir.

Gerek antik kaynakların kayıtları ve gerekse çalışmalar sırasında tespit edilen Klasik Çağ Nekropolü, Idyros Antik Kentinin Klasik, Helenistik, Roma çağlarına ait iskanlarının da olduğunu göstermektedir. Ayrıca Kocaburnun gerisinde, orman gözetleme kulesinin bulunduğu tepede tespit edilen surlar, Klasik devre aittir. Bu durum Klasik çağda bölgede etkili bir yerleşimin bulunduğunu göstermektedir.

Yayla Kuzdere – Gedelma / Kuzdere – Gedelma Yol ayrımı

Yayla Kuzerede anayoldan ayrılan Lİkya yolu batı rotası , zaman zaman orman , bağ bahçe ve bazen de yollar ile kesişerek Gedelma yerleşimine ulaşır. Phaselis tarafından Kuzdere yerleşimine, oradan da yukarı doğru Kesme Boğazı ve kanyonu içerisinden karayolunu takip ederek Gedelmaya ulaşan Likya yolu doğu rotası ile birleşir. Gedeladan yukarı doğru çıkan asfalt yoldan birkaç yüz metre sonra orman içerisine sapan Lİkya yolu, orman içerisinden Göynük Yaylası yönünde devam eder.
Paftada, yeme içme, market alışverişi gibi ihtiyaçların karşılanabileceği uygun yer Gedelma yerleşimidir.

LYKAI

Kemer İlçesi, Ovacık Köyü sınırlarında yer alan Lykaı, Gedelma’nın yaklaşık 2 km batısında, yaklaşık 1276 metre yüksekliğe sahip Bölücektaşı Tepesinin kuzey-kuzeybatı eteklerinde yer almaktadır. Lykai, ilk kez Patara Yol Kılavuz Anıtında Kosaranın güneydoğusundaki yerleşim olarak anılmaktadır. Yol Kılavuz Anıtına göre Kossara’danLykaı’ye giden yol buradan Kithanaura ve Pygela yönlerinde iki güzergâha ayrılmaktadır.

Yapı kalıntıları; orman gözetleme kulesi merkez olmak üzere özellikle güneydoğu ve kuzeydoğu eteklerde yoğunluk göstermektedir. Kuzeydoğu etekte Roma Dönemine ait yazıtlı iki exedra, lahit tekneleri ve tanımlanamayan yapı kalıntıları ile sütun parçaları bulunmaktadır.

Orman yangın kulesinin güneydoğu eteğinde büyük oranda kaçak kazılarla tahrip edilmiş durumdaki Hellenistik ve Roma Dönemine ait duvar kalıntıları bulunmaktadır. Yerleşimin çam ağaçlarıyla kaplı bir vadiye bakan batı yamacında duvar kalıntıları ve yapı duvarlarına ait mimari parçaların izlerine rastlanmaktadır.

Gedelma yerleşiminden gelen Likya yolu, Meşeçukuru vb gibi küçük yerleşimlerden geçerek Söğütçük denilen yerleşime ulaşır. Buradaki yerleşimlerin ortak ismi Göynük Yaylası olarak bilinir. Söğütçük yerleşiminden aşağıya yola paralel ve kimi zaman yol üzerinde takip eden Likya yol patikası, yoldan ayrılarak Göynük çayına kadar iner. Bir süre dere içerisinde devam eden güzergah , ahşap merdivenli bir geçişten kısa bir süre sonra dereden ayrılarak kısa bir tepeye tırmanıp inerek başka bir dere havzasından sonra uzun bir tırmanışa başlar. Yürüyüş yönü Göynük Yaylasından aşağıya, kanyona doğru seyreden yürüyüşçüler için burada unutulmaması gereken : GÖYNÜK DERESİ İÇERİSİNDE LİKYA YOLU BELLİ BİR NOKTADA AYRILMAKTADIR. BU NOKTA GÖZDEN KAÇACAK OLURSA ÖNCE SAĞ KOLDAN , DAHA SONRA DA SOL KOLDAN FARKLI İKİ DERE , GÖYNÜK DERESİ İLE BİRLEŞTİKTEN SONRA DERE YATAĞI DARLAŞARAK DAR BİR KANYONA DÖNÜŞÜR. BU KANYON İÇERİSİNDE İPLE İNİŞ İÇİN İSTASYON TESİS EDİLMİŞ OLSA DA, TEKNİK İNİŞ MALZEMESİ OLMAYANLAR İÇİN ÇOK TEHLİKELİDİR. BU KANYONUN , LİKYA YOL GÜZERGAHINDA OLMADIĞI BİLİNEREK HAREKET EDİLMELİDİR.
Likya yolu, dik yamaçları paralel olarak takip ederek, oldukça keyifli bir patikadan inerek Göynük Kanyonu Milli Parkı tesislerin olduğu bölgeye iner. Bu noktadan kuzeye, diğer bir derenin geldiği yönde devam ederek tekrar yükselmeye başlar.

Pafta içerisinde , konaklama , yiyecek ve diğer ihtiyaçlar, Göynük Yaylasında yaşayan yerel halkın sağladığı imkanlar ile karşılanmaktadır. Göynük yaylasından aşağı doğru yürüyenler için bir sonraki içme suyu imkanı, dereden sonra tırmanılacak büyük tepenin zirveye yakın noktasında bulunan, ince ahşap bir kovuktan akan doğal su kaynağıdır. Göynük Kanyonu Milli Parkı tesisleri ise, sadece gündüzleri hizmet vermektedir.
Yağışlı sezonda (Aralık-Mayıs) paftada görülen dere geçişleri imkansız hale gelebilir.

MNARA-MARMARA (KAVAKLIDAĞ)

Mnara, Üçoluk Köyü, Kavak Dağı üzerinde denizden 1470 m yükselen kuzey-güney doğrultusunda uzanan konumuyla bağımsız bir tepe üzerinde konumlanmıştır. Kent, surlarla çevrilmesine gerek duyulmayacak kadar sarp bir yerde kurulmuştur. Doğu Likya’nın önemli bir bölümünü kontrol edebilecek ve Side’ye kadar tüm Antalya Körfezini çıplak gözle görmeyi sağlayan bir konuma sahiptir.
Kent tarihi hakkında bilgiler çok kısıtlıdır. Mnara’lılarınPhaselis’lilerin mahsullerini yağmaladıkları ve zarar verdikleri, Asya seferi sırasında kışı Phaselis’te geçiren Büyük İskender’in kenti zapt ettiği antik kaynaklarda anlatılmaktadır.
Birçok yapının özelliklerine göre yerleşimin Helenistik dönemde kurulduğu ve Roma Dönemi içerisinde de iskân gördüğü, erken Bizans döneminde yerleşimin küçüldüğü ve 8. yy.’ da terk edildiği, kentteki bulgulardan anlaşılmaktadır.
Mnara’daki kalıntılar, doğu-batı doğrultusunda sıralanmaktadır. Zirvenin güneyi taş ocağı olarak değerlendirilmiştir. Güneydoğu’da üç basamakla çıkılan, önde dört sütunlu, zengin kalkan tasvirleri olan tamamen mermerden yapılmış bir tapınak bulunmaktadır. Tapınağa birçok heykel hediye edildiği, yüzeydeki heykel parçacıklarından anlaşılmaktadır.
Tapınağın batısında büyük bir sarnıç ve Heroon olduğu tahmin edilen yapı kalıntıları bulunmaktadır. Tapınağın kuzeydoğusunda ise neredeyse zirvede, iki yanı uçurumla sona eren, sahne binası olmayan dini törenlerin yapıldığı theatral bir yapı vardır.
Kentin kuzeybatısında teras duvarları ile desteklenmiş agora ve Bouleuterion olması muhtemel yapı kalıntılarına rastlanmaktadır.

Göynük Kanyonu Milli Parkından kuzeye doğru , vadi içerisinden yükselen Lİkya yol patikası, vadinin sonlarına doğru Sarıçınar dağının zirvesine doğru yönelir.

Dağın eteklerinde stabilize bir yola ulaşarak birkaç hanenin olduğu bir yayla yerleşimi içerisinden geçerek , stabilize yol üzerinde Hisarçandır yerleşimine ; Lİkya yolunun resmi başlangıç noktasına kadar iner.

Bilinmelidir ki, Likya yolu, Likya ülkesinin bilinen doğu taraftaki son şehri olan , Antalya ili Konyaaltı İlçesi Geyikbayırı – Çağlarca köyü civarında bulunan Trabenna arkeolojik yerleşimine kadar devam etmektedir.

Mevcut başlangıç noktası olan Hisarçandır yerleşiminden, Typella arkeolojik yerleşiminden geçen, buradan Sivridağ eteklerinden Trabenna antik yerleşimine ulaşan antik yol kalıntılarının işaretlendirilmesi tamamlandıktan sonra resmi başlangıç noktası, Geyikbayırı yakınlarında bulunan Akdamlar köyüne taşınacak ve haritalar buna göre güncellenecektir.