Frig Vadisi ve Yürüyüş Yolu

Frig uygarlığının hüküm sürdüğü Afyonkarahisar, Eskisehir, Kütahya ve Ankara illeri arasindaki bölgede antik yürüyüs yollarina dayali ve Frig eserlerinin görülülebilecegi yürüyüs parkurlari belirlenerek bu parkurlar uluslararasi standartlara uygun olarak isaretlenecektir. Bu kapsamda Seydiler (Afyonkarahisar)-Yazilikaya (Eskisehir)-Incik (Kütahya)-Gordion (Ankara) arasindaki antik yollarin belirlenerek birlestirilmesi, yürüyüs rotasinin bilgilendirme levhalari ile donatilmasi; doga yürüyüsçülerine ve kültür turizmi amaci ile bölgeye gelecek ziyaretçilere yön göstermesi hedeflenmistir. Projenin, hem Frig uygarliginin hem de yörenin tanitimina katkida bulunacagi düsünülmektedir.

 Güzergah:

Frig Yürüyüş Yolu, üç noktadan başlayarak Frig vadilerine girer, Yazılıkaya’da (Eskişehir) birleşir. Yolun başlangıç noktaları; Gordion (Ankara), Seydiler (Afyonkarahisar) ve Yenice Çiftliği’dir (Kütahya).

Yürüyüş Yolu’nun uzunluğu yaklaşık 400 km’dir ve birçok Frig eserleri ve Frig Vadilerinin doğal güzelliklerini görülebileceği parkurları içerir.  Yol, dört ilin sınırlarından geçmekte ve yol üzerinde 56 belde ve köy bulunmaktadır.

  Frig Yolu Rehber Kitap

YAZILIKAYA 

Yazılıkaya Vadisi’nin güney ucunda, Yazılıkaya Köyü’nün hemen batısında yer alır. Yüksek ve sarp tüf kayalardan oluşmuş Yazılıkaya platosunun üzerinde kurulmuştur. Vadiye batıdan ve kuzeyden ulaşan yolları kontrol altında tutan, daha yüksekte konumlanmış Akpara Kale, Pişmiş Kale, Gökgöz Kale ve Kocabaş Kale tarafından koruma altına alınmış bir yerleşmedir. Uzunluğu 650 m, genişliği 320 m’dir. Vadi taban seviyesinden yüksekliği 60-70 m kadardır. Frig döneminde şehrin surla çevrili olduğu düşünülür. Günümüzde sur bedenine ait yerinde korunmuş tek bir taş dahi yoktur. Ancak, yerleşmeyi doğal bir sur gibi çevreleyen kayaların belirli noktalarında basamak şeklinde kesilmiş temel yuvaları izlenir. Bu yuvalar kimi yerde birden fazla tahkimat olduğunu düşündürür. Şehrin ana girişi doğu yöndedir. Ana kayaya açılan rampalı yol Kral Yolu olarak bilinir. Rampa boyunca yolu sınırlandıran kaya kütleleri üzerine figüratif kabartmalar işlenmiştir. Şehrin yayılım alanı içinde, plato üzerinde ana kayadan yontulmuş anıtsal ölçekli basamaklı sunaklar girişleri platodan başlayan, kaya merdivenleriyle inilen tonoz örtülü iki kaya tüneli ve güneybatı yönde alt terastaki anıtsal kaya sarnıçları en önemli yapıları oluşturur. Yerleşmeyi çevreleyen yüksek ve sarp volkanik kayalarda ise anıtsal ölçekli fasad, basamaklı atlar/sunak ve nişlerden oluşan çok sayıda kült yapısı ve oda mezarlar yer alır. Burası, çok sayıda ve en anıtsal dini anıtlarla donatılarak ayrıcalıklı bir konuma yükseltilmiştir. Bu durum, Midas Şehri’nin adeta bölgenin dini metropolü olduğunu ve Frigler tarafından kutsal kent olarak büyük bir saygı duyulduğunu gösterir. Frigler için başkent Gordion devletin en güçlü politik merkezi, Midas Şehri de krallığın başlangıcından itibaren en önemli dinsel merkezdir. Krallığın siyasi olarak yıkılmasından sonra da Midas Şehri terk edilmemiş, Hellenistik ve Roma dönemlerinde Frig kaya yapıları bazı ilave ve değişikliklerle kullanılmaya devam etmiştir. Dünya Kültürel ve Doğal Mirası listesine dahil edilmek üzere aday gösterilmesi uygun görülen Yazılıkaya ören yeri dünyada eşi ve benzeri bulunmayan anıt yapılarıyla her türlü olumsuz dış etkilere karşı inatla direnmektedir.

MİDAS ANITI (Tarihin Sır Vermediği Anıt )

Frig kaya fasadlarının en görkemli örneğidir. Midas Şehri platosunun kuzeydoğu eteğinde, öne doğru çıkıntı yapan kaya kütlesi üzerinde yer alır. İlk olarak 1800 yılında W. M. Leake ve arkadaşları tarafından incelenerek kabataslak çizimi yapılmıştır. G. Koehler ‘e ait bu çizim, birçok hata ve eksikliklerine rağmen, Frig fasadlarının genel görünüşü hakkında fikir veren ilk çizim olması nedeniyle özel bir yere sahiptir. 1834’de Ch. Texier, anıtı inceleyerek gravürünü yapmıştır. Bu, anıtın aslına uygun ve tüm görkemini yansıtan ilk ve tek gravürdür. Anıtın sol üst kısmında, düzleştirilmiş ana kaya üzerindeki Frigçe yazıtta geçen Midai kelimesinden dolayı anıta bu ad verilmiştir. Yöre halkı ise üzerindeki yazıtlar nedeni ile anıtı, Yazılıkaya olarak adlandırmıştır. Günümüzde her iki isim de kullanılır. Doğuya bakan anıt 17.00 m yüksekliğinde, 16.50 m genişliğindedir. Yerden yüksekliği, 1.20-1.80 m’dir. Tepe akroteri karşılıklı iki daire parçasından oluşur. Alınlık ve cephe duvarı geometrik motiflerden oluşan zengin bir bezeme ile süslüdür. Anıtın merkezinde kapıyı simgeleyen büyük bir niş yer alır. Burası dini törenler sırasında içine tanrıça Matar’ın heykelinin yerleştirildiği en kutsal bölümdür. Anıtın üzerinde Frigce yazıtlar vardır. Birinci yazıt, anıtın sol üst kısmında, düzleştirilmiş ana kaya üzerine kazınmıştır.

11.00 m. uzunluğundadır. Burada kral Midas’ın ismi okunmaktadır. İkinci yazıt, sağ yan çerçeve üzerindedir. Bezeme ile çerçeve kenarı arasında kalan boşluğa yanlamasına soldan sağa doğru yazılmıştır. 4.75 m. uzunluğundadır. Baba sözcüğü ilginçtir. Okunabilmekle birlikte anlamları kesin olarak çözülemeyen bu yazıtlardan birincisi konum itibarıyla anıtın tümü ile ilgilidir. İkincisi ise daha özeldir. Ayrıca, nişi çevreleyen ikinci çerçevenin her iki yanında ve nişin sağındaki bezemenin alt kısmında çıplak gözle güçlükle seçilebilen birkaç Frigçe kelime vardır. Bunlar oldukça kaba ve yüzeysel olarak kazınmıştır. Bunlarda Ana Tanrıça Matar’ın adının geçmesi önemlidir. Anıtın solundaki nişin içinde bulunan yazıt, nişin sol duvarından başlar, arka duvarı ve sağ duvarı üzerinde devam eder. 4.45 m. uzunluğundadır.

1936 ve 1937 yıllarında, anıtın önünde arkeolojik kazılar yapılmıştır. Ana kayanın üzerinde yer yer 3.00 m. kalınlığa ulaşan dolgu toprağın altından kuzeye doğru meyilli bir avlu (17.00 m. X 19.00 m.), hemen güneyinde sütunlu bir galeriye ait ana kayaya oyulmuş düzgün bir taban ile 4 adet sütun kaidesi gün ışığına çıkartılmıştır Doğu-batı doğrultusunda uzanan galeri, batı yönde büyük nişle sınırlanmaktadır. Araştırmacılar, burada, bir anıtsal fasad, üzeri açık bir avlu ve bir sütunlu galeriden meydana gelen, Ana Tanrıça Matar’a adanmış büyük bir açık hava kült kompleksi bulunduğu görüşünde birleşmektedir.

Cephesi doğuya bakan bu kült anıtta üç yazıt bulunuyor.

BİRİNCİ YAZIT: Alınlığın sol üst kısmında, düzleştirilmiş ana kaya üzerinde yer almaktadır. Alınlığın sol köşe hizasından başlayarak akrotlere doğru kavisli bir şekilde soldan sağa doğru yazılmıştır. 11 m. uzunluğundadır. Harf boyları 0.45 m. – 0.40 m.’dir. Yazıtta Ates ve Midai sözcükleri de görülmektedir.

İKİNCİ YAZIT: Anıtın sağ yan çerçevesi üzerindedir. Soldan sağa doğru yazılmıştır. 4.75 m. uzunluğundadır. Harf boyları 0.25 m.’dir.

ÜÇÜNCÜ YAZIT: Anıtın solundaki nişin içinde bulunan yazıt, nişin sol duvarından başlar, arka duvarı ve sağ duvarı üzerinde devam eder. 4.45 m. uzunluğundadır. Harf boyları 0.40 – 0.45 m.’dir.

BİTMEMİŞ ANIT

Midas Şehri platosunun batı eteklerinde, Midas Anıtı’nın 200 m kadar güney batısındadır. Mimari elemanların boyutlarındaki orantısızlık anıtın planlandığı gibi bitirilemeden bırakıldığını gösterir. Bu nedenle Bitmemiş Anıt adı verilmiştir. Küçük Yazılıkaya olarak da bilinir. Yüksekliği 7 m, genişliği 10 m’dir. Akroterli, üçgen alınlıklıdır. Alınlık pervazları kabartma baklava motifleri ile bezelidir. Çatı orta dikmesinin her ki yanında kabartma iki pencere yer alır. Alınlığın altındaki geniş friz kabartma tomurcuk ve palmet motiflerinden oluşan zengin bir bezemeye sahiptir. Dikdörtgen cephe duvarı kalın bir çerçeve ile çevrelenmiştir. Üst çerçeve düzgün aralıklarla yan yana yerleştirilmiş kare panolardan oluşan bezeme dizisi ile bezenmiştir.

AREYASTİS ANITI (Küçük Yazlıkaya)

Yazılıkaya Köyü’nün 1.7 km kuzeyinde, Çatalkaya – Yazılıkaya yolunun batısında, yola yaklaşık 130 m uzaklıktaki kayalardan biri üzerindedir. Tam karşısında, yolun doğusunda sarp kaya platoları üzerinde Frig kaleleri Gökgöz Kale ve Pişmiş Kale bulunur. Anıta tepe akroterinin sağında bulunan Frigçe yazıtta okunan “Areyastin” kelimesinden dolayı bu isim verilmiştir. Yörede Hasanbey Kayası olarak da bilinir. Anıtsal fasadların günümüze en sağlam durumda kalanıdır. 5.50 m yüksekliğinde, 4.20 m genişliğindedir. Çatısı üçgen alınlıklı olup tepe akroteri ile taçlandırılmıştır. Alınlıkta çatı orta dikmesinin her iki yanında kabartma birer pencere yer alır. Kareye yakın dikdörtgen cephe duvarı kabartma iki çerçeve ile çevrilmiştir. Çerçeveler, düzgün aralıklarla yerleştirilen kare panolardan oluşan bezeme dizisi ile bezenmiştir. Cephe duvarını alınlığa yakın üst kısmında küçük bir niş vardır. Anıt üzerinde üç adet Frigçe yazıt bulunur. Birinci yazıt frizin sol başından başlayarak akroterin sağında ve solunda devam eder. 7 m uzunluğundadır. İkinci yazıt, anıtın üst kısmında, ana kayadadır. 8 m uzunluğundadır. Üçüncü yazıt, doğal çerçevenin yan yüzünde, yukarıdan aşağıya doğru yanlamasına kayaya kazınmıştır ve 3 m uzunluğundadır. Yazıtların hepsi iyi okunabilmekle birlikte anlamı bilinmemektedir.

[googlemaps https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m14!1m8!1m3!1d10740.950909831687!2d30.717054595067044!3d39.20090384770867!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0x14ce8d579d57fe1b%3A0x14872031606fe327!2zWWF6xLFsxLFrYXlhIEvDtnnDvCBZb2x1LCBZYXrEsWzEsWtheWEvRXNracWfZWhpciwgVMO8cmtpeWU!5e1!3m2!1str!2s!4v1427495326782&w=600&h=450]

AKPARA KALE:

Çukurca Köyü’nün hemen güneydoğusunda yükselen kayalık platonun güneydoğu kesiminde yer alır. Bir Frig kalesidir. Doğu yönde yer alan anıtsal girişine bu yöndeki kaya basamaklarıyla ulaşılır. Kale içinde ana kayaya oyulmuş mekanlar ve silo çukurları bulunur. Eteklerinde Roma ve Bizans dönemlerine ait kaya mezarları vardır.

GÖKGÖZ KALE:

Frig döneminde Pişmiş Kale’nin ileri karakoludur. Girişi batıdandır. Plato üzerinde kayaya oyulmuş niş, sarnıç ve basamaklar yer alır.

PİŞMİŞ KALE: 

Frig döneminde Pişmiş Kale’nin ileri karakoludur. Girişi batıdandır. Plato üzerinde kayaya oyulmuş niş, sarnıç ve basamaklar yer alır.

KOCABAŞ KALE:

Yüksek kayalık plato üzerinde geniş mekan temelleri, silo ve sarnıç olarak kullanılmış çukurlar vardır.

HAMAMKAYA FRİG KAYA MEZARI:

Gerdekkaya Kaya Mezarı’nın 500 m kadar kuzeyindedir. Volkanik kaya kütlesinin kuzey yüzüne oyulmuştur. Arka arkaya iki odadan oluşur. İkinci oda daha sonraki bir ilavedir. Cephede girişin altında iki kısma bölünmüş panel içinde çok aşınmış figüratif kabartma bezeme önemlidir.

GERDEKKAYA MEZARI:

Doğanlı Vadisi’nde, Çukurca Köyü’nün 500 m güneybatısında, büyük bir kaya kütlesinin doğu yüzüne oyulmuştur. Dor düzeninde, üçgen alınlığı ve saçaklığı iki sütun tarafından taşınan bir tapınak cephesi biçimindedir. Anıtsal giriş holünün arkasında, iki ayrı kapıdan girilen yan yana iki mezar odası vardır. Odaların yan ve arka duvarlarında kemerli mezar tekneleri yer alır. Hellenistik Çağ’a (MÖ 3-1yy) tarihlenen mezar, Roma ve Bizans dönmelerinde bazı ilave ve değişiklikler yapılarak kullanılmaya devam etmiştir.

DEVEBOYNU KALESİ:

Çukurca Köyü’nün 1.5 km kuzeybatısında, vadi tabanından oldukça yüksek, kayalık plato üzerindedir. Kuzeydoğu yönünden dar kaya merdivenleriyle ulaşılır. Doğanlı Vadisi’ni kontrol eden bir gözetleme yeridir. Kayalığın kuzeybatı eteğinde iki Frig kaya mezarı vardır.

DOĞANLI KALE:

Uzaktan bakıldığında bir doğan başını andıran görüntüsüyle vadinin en dikkat çekici kaya yapısıdır. Kayaya oyulmuş yedi kattan oluşur. Katlar arasında geçiş kaya merdivenleriyle sağlanır. Mezar şapelleri ve depo olarak kullanılan mekanları dikkat çeker.

YAPILDAK ASAR KALE:

Yapıldak Köyü’nün 600 m kadar güney batısında kayalık bir plato üzerindedir. Doğu kısmı sarp kayalıklarla çevrilidir. Bu kesimde Frig yerleşmesine ait merdivenli büyük sarnıç ve silolar ile anıtsal, kabartma bezemeli girişi olan iki odalı bir Frig kaya mezarı yer alır. Vadi seviyesine doğru hafif bir eğimle alçalan batı kesimde Roma ve Bizans dönemlerine ait kabartma bezemeli anıtsal cephelere sahip oda mezarlar etkileyicidir.

İNLİ KAYA:

Yapıldak ve Yazılıkaya köyleri arasında, bağlantı yolunun kuzey yönünde yer alan İnli Kaya Gökçegüney (Tonra) köyünde bulunmaktadır. Bizans mezarları ve kaya mekanları vardır.

DÜBECİK KALE:

Yapıldak Köyü’nün güneyinde, ormanlık tepelerle çevrili bir kaya platosu üzerindedir. Kayalığın kuzey, batı ve güney yüzlerinde Frig ve Roma dönemlerine ait kaya mezarları vardır. Kayalığın üst kısmı düzleştirilerek bir gözetleme kalesi olarak düzenlenmiştir.

AYTEREK KALE:

Çukurca Köyü’nün hemen güneydoğusunda yükselen kayalık platonun güneydoğu kesiminde yer alır. Bir Frig kalesidir. Doğu yönde yer alan anıtsal girişine bu yöndeki kaya basamaklarıyla ulaşılır. Kale içinde ana kayaya oyulmuş mekanlar ve silo çukurları bulunur. Eteklerinde Roma ve Bizans dönemlerine ait kaya mezarları vardır.

YAPILDAK KARANLIK DERE:

Yapıldak Köyü’nün 1.3 km güneydoğusundan başlayarak Karatepe’ye doğru devam eden bir antik yoldan ulaşım sağlanır. Yapıldak’ın yaklaşık 1.5 km güneydoğusunda antik yolun güney bitişiğinde yaklaşık kare planlı bir yapıya ait kalıntılar ve bu yapının 500 m doğusunda antik yolun yaklaşık 140 m kuzeyinde bulunan volkanik kaya bloğunun doğu cephesine oyulmuş Roma dönemine ait kaya mezarı, aynı kaya bloğunun batı cephesine kazıma olarak yapılmış haçlar ve yedi kollu şamdanlar bulunuyor.

Yapıldak Köyü’nden yaklaşık 1.5 km doğu yönde başlayan ve Karatepe’nin güney eteklerinde yer alan antik ve modern maden ocağına giden antik yol boyunca yoğun taş birikintileri antik yol etrafında yoğun bir Roma yerleşimi ve tespit edilen farklı mezar tipleri ile bir nekropol alanı olduğunu göstermektedir.

SÜMBÜLLÜ ANIT:

Midas Şehri platosunun doğu eteğinde, platoya çıkan antik yolun 50 m kadar güneyindedir. Anıtın akroteri sümbüle benzetildiği için bu ad verilmiştir. Bu tip akroter sadece bu anıtta görülür. Üçgen alınlıkta orta dikmenin her iki yanında simetrik birer kabartma pencere vardır. Dikdörtgen cephe duvarı yan duvarları simgeleyen kalın bir çerçeve içine alınmıştır. Çerçevelerin üzeri kare panolarla bezelidir. Dikdötgen niş, yan duvarların arasında bütün cepheyi kaplar. İç kısmı, dama tahtası düzenini andıran kabartma ve oyma karelerle bezelidir.